Грузияның тау-кен өнеркәсібі

Грузияда тау-кен өндірісі ғасырлар бойы жүргізіліп келеді. Бүгінгі таңда Грузияның тау-кен өнеркәсібі марганец, мыс және өндірілген тастың әртүрлі түрлерін шығарады. Соңғы жылдары Грузия экономикасында айтарлықтай экономикалық өсім байқалғанымен, тау-кен және металлургия секторындағы өсім жалпы экономиканың өсуінен артта қалды.

Тарихы

Грузияда металл өндіру біздің дәуірімізге дейінгі 6-5 мыңжылдықтарда мыспен басталған^[1]. Алтын өндірісі де Грузияда ежелгі дәуірден бері жүргізіліп келеді^[2]. Ежелгі Грузияда бар деп болжанған алтын жүн туралы аңыздың бір түсіндірмесі оны алтын іздеуге арналған қой жүнімен жергілікті тау-кен әдісімен байланыстырады. Плиний ақсақал Грузияның батысындағы тау-кен жұмыстарының басталуын Сванетиде алтын мен күміс өндіруді бастаған Колхида патшасы Савмактан басталды дейді^[3]. Грузиндер ежелгі уақытта темір, мыс, жез және қола өндірген^[1].

XVII ғасырға қарай күміс шахталары Грузия үшін, әсіресе Имеретияда байлықтың негізгі көзі болып қала берді, ал мыс өндірісі он сегізінші ғасырдың басында Картлиде өркендеп бастады^[4].

Кеңес дәуірінде Грузияда бірқатар пайдалы қазбалар өндірілді, соның ішінде мышьяк, барит, бентонит, көмір, мыс, диатомит, қорғасын, марганец, цеолит, мырыш және басқалар. Бұл қазбалардың көпшілігі аз мөлшерде болса да, 2005 жылы өндіріліп жатты. Ел шамамен бір ғасыр бойы жоғары сапалы марганец кенін өндіруші болды, дегенмен оның қоры таусылды. Марганецтің бір бөлігі Грузияда ферроқорытпалар жасау үшін қолданылған. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Грузияда тау-кен өндірісі күрт төмендеді. 2005 жылы тау-кен өндірісі қайта жанданғанымен, Грузия минералды өнімдерді аймақтық деңгейден асатын мөлшерде өндірген жоқ^[5].

Грузияның әлемдік пайдалы қазбаларды жеткізудегі басты рөлі Каспий аймағынан әлемдік нарықтарға мұнай мен газ жеткізудің көлік бағыты болды. Каспий теңізі аймағында салынған немесе салынып жатқан жаңа ірі экспорттық мұнай-газ құбырларының үшеуі Грузия арқылы өтеді. Бұл Баку-Тбилиси-Джейхан, Баку-Тбилиси-Эрзурум және Баку-Супса құбырлары. Әзірбайжан мен Армения арасындағы проблемалық қатынастарға байланысты Армения арқылы ешқандай маршруттар жоспарланбаған^[5].

Өнеркәсіп құрылымы

2005 жылы Грузияда тау-кен және тас карьерлерімен айналысатын 148 кәсіпорын болды, олардың 4632-сі өнеркәсіптік кәсіпорындардың жалпы санының 3,2% құрады. Осы 148 кәсіпорынның жетеуі мемлекетке, қалғандары жеке тұлғаларға тиесілі болды. 2005 жылы тау-кен өнеркәсібі мен тас қазуға қатысқан жұмыс күші өнеркәсіптегі 94300 жұмыс күшінің 8600 адамын немесе өнеркәсіптегі жұмыс күшінің 8,6% құрады. Мемлекеттік тау-кен кәсіпорындары мен тас қазуда 5700 адам, жеке кәсіпорындарда 2900 адам жұмыс істеді. 2005 жылы тау-кен өндірісі өнеркәсіптік өндірістің жалпы құнының 10,4% құрады^[5].

Тау-кен өндірісі мен карьерлерді қазу өнімдерінің жалпы құнынан мемлекеттік кәсіпорындар өнім құнының шамамен үштен бірін өндірді, ал қалған үштен екісін жеке кәсіпорындар өндірді. Өнеркәсіптің негізгі қорларының жалпы құнында тау-кен және карьерлік кәсіпорындардың үлесі құнның 3,4% құрады^[5].

Сауда

Грузия өзінің негізгі минералды өнімдерінің көпшілігін экспорттады. Бұл мыс кендері, концентраттар, отандық марганец кенінен өндірілген ферроқорытпалар және азот тыңайтқыштары. Сондай-ақ, ел қара металдар мен қалдықтардың едәуір мөлшерін экспорттады. Грузия импортының негізгі пайдалы қазбалары мұнай мен газ болды^[5].

Минералды ресурстар

Грузияда 300-ден астам барланған пайдалы қазбалар кен орындары бар, олардың жартысына жуығы ғана пайдалануға берілген. Соңғы 100 жыл ішінде Чиатура қаласының маңындағы марганец кені кен орындары марганец кенін өндірудің маңызды көзі болды. Чиатура кендері Зестафонидегі ферроқорытпа зауытына жеткізіледі.

Чиатура кен орнының ресурстары 215 миллион тонна марганец кеніне бағаланған, оның жартысына жуығы өндірілген. Елде 11 кен орны барланды, қолда бар мәліметтерге сәйкес, мұнай қоры 28 миллион тоннаны құрайды. Қазіргілерден де үлкенірек мұнай кен орындары бар деп саналады.

Грузияда 400 миллион тоннадан астам көмір бар.

Аджариядағы Қара теңіз жағалауында қазірдің өзінде барланған ресурстары 8,5 миллиард текше метр болатын ірі газ кен орындары бар деп есептеледі, ал әлеуетті ресурстар 125 миллиард текше метрге бағаланады.

Сондай-ақ, елде мышьяк, барит, мыс, диатомит, ақ тас, мәрмәр және қорғасын-мырыш ресурстары, сондай-ақ цемент өндіруге арналған шикізат бар. Маңызды кен орындарына Озургетидегі Аскана бентонит саз кен орны, Ахалцих ауданындағы Кисатиби диатомит кен орны, Ява ауданындағы Квайса мырыш кен орны, Амбролаури ауданындағы Лухуми мышьяк кен орны және Болниси ауданындағы Маднеули полиметалл (барит, мыс, қорғасын-мырыш, пирит, күміс, күкірт, құрамында алтын бар кварциттер) кен орындары жатады^[5].

Дереккөздер

↑ ^a ^b Lagidze, Gotcha; Kapianidze, Mamuka; Kuparadze, David. https://www.academia.edu/27940780
↑ https://web.archive.org/web/20140329130025/http://www.bergbaumuseum.de/index.php/en/research/projects/early-mining-landscapes/salt-copper-gold Bergbau Museum. Deutsches Bergbau Museum.
↑ Braund, David. Georgia in Antiquity.https://archive.org/details/georgiainantiqui0000brau — New York : Oxford University Press, 1994. — P. 61–62. — ISBN 0198144733.
↑ Rayfield, Donald. Edge of Empires.https://archive.org/details/edgeofempireshis0000rayf — London : Reaktion Books, 2012.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Richard M. Levine and Glenn J. Wallace.https://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/country/2006/myb3-2006-af.pdf 2005 Minerals Yearbook.

[:0-1] Lagidze, Gotcha; Kapianidze, Mamuka; Kuparadze, David. https://www.academia.edu/27940780

[2] ttps://web.archive.org/web/20140329130025/http://www.bergbaumuseum.de/index.php/en/research/projects/early-mining-landscapes/salt-copper-gold Bergbau Museum. Deutsches Bergbau Museum.

[3] Braund, David. Georgia in Antiquity.https://archive.org/details/georgiainantiqui0000brau — New York : Oxford University Press, 1994. — P. 61–62. — ISBN 0198144733.

[4] Rayfield, Donald. Edge of Empires.https://archive.org/details/edgeofempireshis0000rayf — London : Reaktion Books, 2012.

[:1-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Richard M. Levine and Glenn J. Wallace.https://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/country/2006/myb3-2006-af.pdf 2005 Minerals Yearbook.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]