Дарақы

Бұрынырақ шыққан екі томдық «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде»— жеңілтек, ұшқалақ, өзін өзі ұстай алмайтын, бейбастақ мағынасында түсіндіріледі. «Сүйегі тым бос емес, іске тәуір, барықсыз, дарақы-ау, бойы бұлғаң» (Торайғыров).

Сөзге төркін боларлық «дарақы» тәрізді тұлғаны түркі, моңғол тобындағы тілдерден кездестіре алмадық. Ал тунгус-маньчжур тобындағы тілдерде дәл осы тұлғалас әрі мағыналас сөз бар екендігін көреміз. Маньчжур тілінде: дэрақу — ұятсыз, арсыз, әдепсіз деген мағыналарды ұғындырады.

Тұлға әрі мағына жағынан маньчжур тіліндегі сөз біздегі «дарақыдан» тіпті де алшақ кетпейтіндігін көріп отырмыз. Маньчжур тіліндегі «дэрақу» екі тұлғаның, дәлірек айтқанда, түбір мен қосымшаның бірлігінен пайда болғандығы жөнінде де дерек табуға болады. Осы топтағы тілдердің кейбіреуінде: эвенкілер, солондар, эвендер т. б. «дэрэ» тұлғасы біздегі «бет» мағынасында қолданылса, ал «ақу»— болымсыздық қосымшасы. Осы екеуін біріктіре келіп (дэре + ақу => дэрақу), сөзбе — сөз аударғанда «беті жоқ» немесе «бетсіз» деген ұғым беретіндігін көреміз. Бұл жерде тіліміздегі «бетсіз» сөзінің өзі мағына жағынан біздегі «бейбастақ» немесе маньчжур тіліндегі «әдепсіз» сияқтылардың синонимі екендігін еске салу артық та болар. Дегенмен, сөз төркінін aшy үшін бұл да қажет нәрсе. Тіл деректерінен көрінгендей, қорыта келгенде, сөз төркіні маньчжур тілі екен де, оның қалыптасуына тунгус-маньчжур тобындағы басқа да тілдердің қатысы барлығын байқадық. Маньчжур тілінен ауысқан сөздің қазақ тілінде «дарақы» қалпына жетуі де қиын құбылыс емес: дэрақу => дәрақу => дарақу => дарақы.