Джодха бегім
Джодха бегім (хинди जोधा बेगम; шын есімі — Раджкумари Хира Кунвари (хинди हिराकुँवारी) немесе Харкха бай (хинди हरखाबाई); әлемге Мәриям үз-Замани (урду: مریم الزمانی) деген атақпен танымал; толық атағы: Уәли Нимат Мәриям үз-Замани бегім Сахиба) — Ұлы Моғолдар патшалығының патшайымы, падишаһ I Акбардың сүйікті әйелі және падишаһ Жаһангірдің туған анасы, Амердің раджасы Бхармал мен оның әйелі Маниватидің үлкен қызы. Джодха бегім Жаһангірден бастап барлық моғол падишаһтарының арғы әжесі болып табылады.
| Джодха бегім | |
| जोधा बेगम | |
 | |
| Туған кездегі есімі |
Хира Кунвари немесе Харкха бай |
|---|---|
| Туған күні | |
| Туған жері |
Амер, Ұлы Моғолдар патшалығы |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Ұлты |
Раджпут |
| Әкесі |
I Бхармал |
| Анасы |
Рани Са Манивати Сахиба |
| Жұбайы | |
| Балалары | |
Есімі
өңдеуПатшайым сарайда және күллі патшалыққа Мәриям үз-Замани деген атақпен танымал болды, себебі сол кездегі Үндістанда осындай текті әйелдің шын есімін атау сыйламаушылық болып саналған. Сондықтан оның нақты шын есімі белгісіз: әр түрлі деректерде оның шынайы есімін Хира Кунвари, Харкха бай және Джодха бай деп атайды.
«Акбарнама», «Жаһангір өмірбаяны» және т.б. сол кездегі тарихи еңбектер патшайымды Джодха бегім деген есіммен атамайды, тек Мәриям үз-Замани деген атақ қолданады.
Алигарх Мұсылман Университетінің (АМУ) тарихшысы, профессор Ширин Мусвидің айтуынша, Джодха бай деген есім XVIII ғасырдағы еңбектерде ғана қолданыла бастады. Патнадағы Худа Бакш Шығыстық көпшілік кітапханасының директоры, тарихшы Имтиаз Ахметтің айтуынша, подполковник Джеймс Тод өзінің "Раджастанның анналдары мен көнеліктері" атты еңбегінде Мәриям үз-Заманиді алғашқы рет "Джодха бай" деген есіммен атап өтті.
Өмірбаяны
өңдеуДжодха бегім туғаннан бастап Амердің ханшайымы болды, бірақ кейбір деректер оны Джодхпур ханшайымы деп атайды, себебі ол Джодха бай деген атпен танымал болды. 6 ақпан 1562 жылы жиырма жасында Ұлы Моғолдар падишаһы I Акбарға тұрмысқа шықты. Той Джайпур маңындағы Самбхар деген жерде өтті. Неке моғолдар мен раджпуттар арасында байланысты нығайту үшін ғана қиылды. Сонымен қатар бұл неке мұсылман билеушісі мен үнділік ханшайым арасындағы алғашқы неке ретінде тарихта қалды. Бұл неке Акбарға өзінің діни әрі қоғамдық жаңартуларын бастауға әсер етті. Джодха бегім мұсылман билеушісімен неке қиғаннан кейін де буддизм дінін сақтады. Сондай-ақ оған үнділік ғұрыптарды орындауға рұқсат етілді. Басында саяси қадам ретінде қиылған неке бірте-бірте қос жүрек арасында махаббатқа айнала бастады. Қазіргі үнді тарихшылары бұл некені Үндістандағы діни еріктіліктің бастамасы ретінде қарастырады.
Тойдан кейін Джодха бегім Акбардың ең басты әйелдерінің бірі болды. 1569 жылдың басында Акбар өзінің раджпуттық әйелі жүкті екенін естіп, қатты қуанды. Оған қоса әйгілі сопы Сәлім Чишти падишаһтың келесі баласы ұл болатынын болжап айтқан еді. Акбар қауіпсіздік мақсатымен өзінің жүкті әйелін Сәлім Чиштидің үйіне жіберді. Ақырында, 30 тамыз 1569 жылы, ұл туды. Акбар өзінің рухани атасы Сәлім Чиштидің дұрыстығын мойындағанының белгісі ретінде баланың есімін сопының құрметіне Сәлім деп қойды (келешектегі Жаһангір).
Сәлім ханзада туған соң, Джодха бегім тақ мұрагерінің анасы ретінде қалған әйелдерінен жағдайы жоғарылады. Оған Мәриям үз-Замани деген атақ берілді. Джодха бегім мұсылман болмаса да, оны Аграда ғана емес, Фатехпур Сикриде де, Аллаһабатта да, Мандуда да, Мадхья-Прадеште де құрметтеді. Оған қоса патшайымға тағы бірнеше атақ берілді: Уәли Нимат (Құдайдың сыйы), Мәликә-и-Мүағзама (Ұлы патшайым), Мәликә-и-Хинд (Үнділер патшайымы). Бұл атақтарды патшайым өлімінің соңына дейін сақтап келген екен, бұған дәлел: ол өзінің жазған құжаттарында өзін Уәли Нимат Мәриям үз-Замани бегім деп атап келген еді.
Джодха бегім Ұлы Моғолдар патшайымдарының ішінде ең көп билік басында болды (6 ақпан 1562 жылдан бастап 27 қазан 1605 жылға дейін 43 жыл).
Сарайдағы басқа ықпалды әйелдер секілді Джодха бегім де ресми құжаттар шығаруға құқылы еді. Акбарға дейін мұндай құқық тек падишаһтың өзінде ғана болатын. Патшайым өзінің байлығын бақша тұрғызуға және
13 ақпан 1585 жылы Джодха бегім өзінің баласы Сәлім ханзаданы өзінің жиені Манмати баймен үйлендірді. Келешекте Сәлімде Манматиден Қысырау мырза туады. Сондықтан оған "Шаһ бегім" деген атақ берілді.
Тарихшылардың айтуынша, Джодха бегім өте көреген іскер әйел болған. Ол дәмдеуіш, жібек және т.б. тауарлардың халықаралық саудасын басқарған еді. Соған байланысты патшайымда көптеген еуропалық патшалардың қазыналарынан асқан байлығы болды. Ол Ұлы Моғолдардың арасында ең ғажап саудашылардың бірі болған екен.
Исламның киелі қаласы Меккеге қажыларды жеткізетін кемелер Джодха бегімге тиесілі еді. 1613 жылы "Рақыми" атты кемені португалдық теңіз қарақшылары 600-700 кеме жолаушыларын жүктерімен бірге басып алды. Бұл кеме Қызыл теңіздегі ең ірі үнді кеме болған және Еуропада "қажылардың ұлы кемесі" деген атаумен әйгілі болды. Португалдықтар ресми түрде кемені қайтарудан бас тартқан кезде Ұлы Моғолдар бұған қатал жауап берді: Джодха бегімнің баласы падишаһ Жаһангір португалдық Даман қаласын жаулап алуға бұйрық берді[1].
Естелік
өңдеуӨнерде
өңдеу
«Ұлы Моғол» фильмі (1960 жыл, Джодха бегім рөлінде — Дурга Кхоте)- «Флоренция сиқыршысы» новелласы (2008 жыл)
- «Джодха және Акбар» фильмі (2008 жыл, Джодха бегім рөлінде — Айшвария Рай Баччан)
- «Джодха және Акбар» телехикаясы (2013-2015, Джодха бегім рөлінде — Паридхи Шарма)
