Диатез (ауру)

Диатездер

Организмнің ауытқыған дене бітімінің бір түрі болып диатездер (грек. Diathesis-бейімділік) есептеледі. Диатез- әдеттегі немесе ауру туындататын әсерлерге организмнің бұрынғы қалпынан ауытқып жауап қайтаруымен сипатталатын жас балалардың дене бітімінің өзгеруі. Бұл кезде балалардың кейбір дерттік үрдістерге бейімділігі байқалады. Диатездің бірнеше түрлері белгілі.Олардың бастапқы кезеңдері байқалмауы мүмкін. Ал, баланың қоректенуі бұзылудан, қоршаған ортаның басқа ықпалдарының әсерлерінен олар айқын түрлеріне ауысады.

Жалқықты-шырышты (экссудациялық-катаралдық) диатез

-Жалқықты-шырышты (экссудациялық-катаралдық) диатез екі жасқа дейінгі 40-60% балалардың арасында кездеседі. Бұл диатез кезінде тері мен шырышты қабықтар қайта-қайта қызарып, базданып қабынады, одан көп шырышты жалқық (экссудат)бөлінеді, жиі аллергиялық қабыну дамуына бейімділік байқалады. Даму жолдарына қарай бұл диатез иммундық және иммундық емес болып ажыратылады. Көпшілік жағдайларда ол иммундық емес, жалған аллергиялық, жолмен дамиды. Бұл кезде аллергияның бірінші иммундық серпілістер сатысы болмайды. Диатез дамытқан түткінің әсерінен лаброциттерден биологиялық белсенді заттар (гистамин т.б.) босап шығып, ағзалар мен тіндердің қан тамырлары қабырғаларының өткізгіштігін көтеріп, қабыну дамытады. Лаброциттерден гистаминнің босап шығуы оның артық өндірілуінен немесе жеткіліксіз әсерсізденуінен болуы мүмуін. Гистаминнің артық өндірілуінен туындататын заттарды гистаминнің либераторлары дейді. Оларға: антиген-антидене кешендері, пептидтер, протеазалар, уыттар мен улар, моноаминдер, кейбір тағамдық заттар (мәселен, сиыр сүті, жқмыртқа, құлпынай, шоколад, лимон, апельсин, банан т.б.) жатады. Емшектегі балалардың қанында протеолиздік ферменттердің, соның ішінде гистаминазаның, мөлшері аз және белсенділігі төмен болудан артық гистамин дер кезінде ыдыратылып әсерсізденбейді. Сонымен бірге, жас балалардың тіндерінің гистаминге сезімталдығы жоғары болады. Осыдан гистаминнің әсерінен тері мен шырышты қабықтардың талаурап қабынуы дамиды. Бұл кептірілген жағдайларда жалқықты- шырышты диатез иммундық емес жолдармен дамиды. Егер жалқықты-шырышты диатез аллергенді тым мардымсыз аз мөлшерде қабылданғаннан кейін дамыса, онда ол иммундық жолмен дамығанын көрсетеді.Бұл кезде баланың бүкіл денесіне тараған ауыр аллергиялық серпілістер байқалады.Бұл диатездің даму жолдарын қарай: атопиялық, аутоаллергиялық және инфекциялық-аллергиялық- деп ажыратады. атопиялық жалқықты-шырышты диатезге:

• ата-анасында аллергиялық аурудың болуы;
• теріде қышыма дамуы;
• IgE түзілуіне тұқым қуалайтын бейімділік болуы;
• қанында IgE көп, норадреналиннің аз болуы;
• мес жасушаларынан гистаминнің өздігінен көп болуы;
• тері ішіне гистамин енгізгенде оның көтеріңкі сезімталдығы және соған жауап ретінде дене қызымы көтерілуі;

Гистамин мен ацетолхолиннің әсерінен кеңірдекшелердің қатты жиырылуы т.с.с құбылыстар тән болады. Сондықтан оларда жиі демікпе, есекжем, Квинке ісінуі, анафилаксиялық сілейме дамиды.

Аутоаллергиялық жалқықты-шырышты диатез

Аутоаллергиялық жалқықты-шырышты диатездің даму жолдарында аллергиялық серпілістердің цитотоксиндік түрі маңызды орын алады. Бұл кезде терінің ультракүлгін сәлелерге сезімталдығы көтеріледі, клиникалық ешқандай көріністері болмауына қарай, балалардың қанында IgM мөлшері қалыптыдан біршама жоғары болады. Осыдан бұл балалардың ішкі ағзаларының аутоиммундық бүліністері байқалуы ықтимал.

Инфекциялық-аллергиялық жалқықты-шырышты диатез

Инфекциялық-аллергиялық жалқықты-шырышты диатез кезінде тыныс алу жолдарының жіті вирустық жұқпаларынан және жұтқыншақ пен көмекейдің қабынуларынан эритроциттердің тұну жылдамдығы (ЭТЖ) ұзақ уақыт жоғары деңгейде ұсталып тұрады. Бұл аурулар буындардың сырқырауымен және жүрек қызметтерінің бұзылыстарымен қабаттасады. Аллергиялық диатездердің болуы әлі аллергиялық ауа емес.Олар соңғыларыны дамуына бейімділік қана.Сондықтан аллергиялық ауруға ауысу үшін, аллергенмен түйісуден басқа, тыныс алу жолдары мен ішек-қарын жолдарында жұқпалардың жергілікті ошақтары, тері мен шырышты қабықтардың әртүрлі ықпалдармен тітіркендірілуі, бауырдың уытсыздандыру қызметінің әлсіреуі, қоректенудің бұзылыстары сияқты көптеген ықпалдардың болуы қажет.

Лимфоидтық-гипоплазиялық диатез

Бұл диатез жас балалрдың арасында 3,2-6,8% жиілікпен кездеседі.Балалардың жұқпалы-уытты, әсіресе дұрыс емделмеген, аурулары, нәруыздары немесе көмірсулары тымартық тамақпен тиімсіз қоректендіру т.с.с нәтижелерінде дамиды. Оның даумында тұқым қуалаушылыққа бейімділіктің маңызы зор. Ұзақ мерзім жұқпалы-уыттардың әсерлерінен айырша без бен лимфоидтық тіндердің қызметтері бұзылады. Артынан бүйрек үсті безлдерінің гипоплазиясы дамиды. Сондықтан оларда катехоламиндер мен глюкокортикоидтық гормондардың түзілуі азаяды. Осыдан минералокортикоидтық гормондардың үлесі артып кетеді де, лимфоидтық тіндердің салдарлық гиперплазиясы дамиды, натрий мен хлоридтер және су денеде тұтылып қалады. Дененің ісінуі жиі байқалады. Мұндай балалардың бет пішіні домбыққан, бозарған, бұлщық еттері әлсіз, лимфалық түйіндері ұлғайған болады. Лимфоидтық тін қатты өсіп кеткеніне қарамай оның жеткіліксіздігі байқалады жыныстық дамуы кешеуілдейді. Бұл балаларда баспа және фарингит жиі дамиды, көкбауыры ұлғайып, қанында лифоциттердің саны көбейеді.Аутоаллергиялық аурулар дамуына бейімділік артады. Бұл жағдайды тимиколимфатикус жағдайы деп атайды. Өйткені бұл адамдарда айырша бездің кері дамуы баяулайды, бүйрек үсті бездерінің жеткіліксіздігі дамиды. Содан организмнің көптеген, тіпті жеңіл, әсерлерге төзімділігі төмен болады.

Жүйкелік-буын қабынулық (нервтік-артриттік) диатез

Бұл диатез кезінде жүйке жүйесінің қозымдылығы көтеріледі, зат алмасуларынынң бұзылыстарынан кетоацидоз дамуына бейімділік пайда болады, артынан семіруге, нефрит, нефрокальциноз, подагра т.б. артриттер дамуына бейімділік байқалады. Оның дамуында тұқым қауалаушылыққа бейімділіктің маңызы бар. Организмде зәр қышқылының түзілуі артуынан оның деңгейі қанда көтеріліп кетеді. Қанда глюкоза азаюынан, қайта-қайта құсудан, ұзақ уақыт тамақ қабылдамаудан, әртүрлі ауыртпалықтардан , жіті жұқпалардан майлардың ыдырауы артып, кетондық денелрдің өндірілуі көбейеді. Осыдан кетоациоздық кома дамиды. Емшектегі балалардың өздерінде жүйке жүйесінің қозымдылығы көтереліп, жасы өсіне қарай ол арта береді. Сондықтан жандүниелік дамуы ерте ерте байқалып, олар барлығын білуге ұмтылады, айтқан сөзді немесе оқып бергенді есінде оңай сақтайды. Бұл балалар мектепте жақсы оқиды, көпшілігі өнерге, іргелі ғылымдарға бейім болып келеді. Бірақ бұндай балаларда себепсіз дене қызымының көтерілуі, бас сақинасының ұстамалары, мезгіл-мезгіл іші және арқасы ауыруы, денесінде есек-жем, Квинке ісігі, демікпелік бронхит дамуы мүмкін. Оларда зәр қышқылының тұздары несеппен көп шығарылудан бүйрек қызметі бұзылады. Осындай жағдайды урикозуриялық нефропатия деп атайды. Содан протеинурия, микрогематурия, лейкоцитурия, цилиндурия дамиды, бүйректің несепті қоюландыру-сұйылту қызметі әлсірейді. Артериалық гипертензияға, пиелонефритке, несепте тас байлануына бейімділік байқалады. Астениялық диатез кезінде адамның жалпы әлсіздігі, қан тамырлары серпілістерінің құбылмалылығы болады. Оларда жиі ішкі ағзалардың қалыпты орнынан төменге ығысуы байқалады. Осы көрсетілгендермен бірге диатездің араласқан түрлері де кездеседі.Сонымен қорыта келгенде диатез ауру емес, оған бейімділік қана. Ол кезде кейбір ауруларға бейімділік міндетті түрде болмайды. Ол ауруға бейімділіктің жүзеге асуы немесе аспауы, былайша айтқанда сырқаттану немесе сырқаттанбау, қоршаған ортаның жағдайларына байланысты болады.

Дерек көздер

• Патофизиология,Алматы 2011,Әділман Нұрмұхамбетұлы