Досжан ишан Қашақұлы

Досжан ишан Қашақұлы 1815-1890 аралығында өмір сүрген діни ағартушы, ұстаз, қоғам қайраткері.

Солтүстік Үстірт (Доңызтау) пен оған көршілес жатқан Сам құмын, Ембі шөлін қоныстанған табын руының шөмішті тармағынан шыққан. Әкесі Қашақ молда болған. Сондықтан Досжан хазірет діни сауатын әкесінің көмегімен ашады. Зерттеуші Сәбит Салқынұлының пайымдауынша Досжан Орынбордан 18 шақырым жерде орналасқан Қарғалы слабодасының (слабода деп қала тектес селоларды атаған) медреселерінің (мұнда 9 медресе болған) бірінде 12 жыл білім алған. Оқудан кейін еліне келіп, мешітте имам қызметін атқарған шағында Досжан Қашақұлы небәрі 17 жаста болған екен.

Өкінішке орай, Досжан Қашақұлының өмірі мен қызметін айғақтайтын деректер тым аз. Алайда, халық оның игі істерінің жарқын іздерін бүгін де көріп отыр. Қажылық сапардан оралған соң Досжан ишан Доңызтаудағы Қайнар деген жерде, кейін Шилісуда (қазіргі Ақтөбе облысы, Темір ауданы, Шұбарқұдық елді мекенінің маңындағы Ишан ата кешені) екі үлкен мешіт салғызды. Екінші мешітті Бірман ұста салған. Досжан ишан Ишан ата кешенінде жерленген.

Қызықты деректер

Досжан ишан бір мәліметтерде XIX ғ-дың ортасында әлім руынан шыққан Нұрпейіс ишанмен бірге, енді бірінде 1874 ж. Құнанбаймен бірге Меккедегі қонақүй салған. Бұл туралы Шәкәрім Құдайбердіұлының өзінің «Түрік, қазақ-қырғыз һәм хандар шежіресі» дейтін еңбегінде былай деген:

"1872 жылы қажыға барғанда қазақ қажылары түсетұғын Меккеде бір тәкия үй салдырып құдайы қылып еді. 1905 жылдан бастап 1906 жылға қарай қажыға барғанда тәкияны көрдім... бұл тәкия осы күні Кіші жүз Досжан хажының атына жазулы екен".

Сонымен бірге Досжан ишан Ақтөбенің Доңызтау өңіріне кеңінен танымал Жұмағали ахунның қайын атасы. Жұмағали ахун Әл-Азһар университетінде оқып жүрген кезде әкесі Оразалы ишан қайтыс болады. Оқуын жалғастыруға қаржысы болмаған Жұмағали жергілікті араб азаматымен келісімшарт жасауға мәжбүр болады. Келісімшартқа сәйкес, Жұмағали оқуын бітіргеннен кейін араб азаматының медресесінде сабақ беруі керек болады. 1874 жылдардың орта шенінде меккеге қажылық сапармен Досжан Қашақұлы барады және медресені енді бітіргелі жатқан Жұмағалидің жағдайын естіп, онымен кездеседі. Келісімшарт жасасқан араб азаматымен де сөйлесіп, Жұмағалидің оқуына кеткен қаражатын өтеп береді. Осылайша Досжан хазірет жас ғұлама жігітті елге алып қайтады. Досжан хазірет Шұбарқұдықта өзі салдырған мешітке Жұмағалиді имам етіп тағайындайды да, өзінің жалғыз қызы Үммагүлсімге үйлендіреді. Досжан хазіреттің Жұмағали мен Үммагүлсімнен тараған Жиенғали есімді жиені бар.

Сыртқы сілтемелер

• http://www.kerek-info.kz-%D0%B1%D0%B8%D11 Досжан ишан