Досжан Құрақұлы

Досжан Құрақов (Құрақтың Досжаны) (2 сәуір 1878, Қызылорда облысы, Сырдария ауданы, Н.Ілиясов ауылы - 20 қаңтар 1944, Қызылорда облысы, Сырдария ауданы, Н.Ілиясов ауылы)- домбырашы, күйші. Құрақтың Досжаны Сыр өңірінде өмір сүрген, барлық саналы ғұмырын өнерге, оның ішінде күй өнеріне арнап, өлмес мұраны кейінгілерге жеткізген дәулескер күйші. Ол 1878 жылы Қызылорда облысы, бұрынғы Тереңөзек (қазіргі Сырдария) ауданының Нағи Ілиясов атындағы ауылда дүниеге келген. Руы - Кіші жүз, он екі ата Байұлының Жаппас руынан. Оның ішінде Жылкелдісі. Шығу тегіне қарасақ, Жылгелдіден Есмұрат, одан Құрман, Құрманнан Дәулетімбет, Дәулетімбеттен Әлібек, Әлібектен Азат пен Құрақ туған. Құрақтың Наурызбай, Үбіжар деген балалары болған. Ыбырай мен Досжан – Наурызбайдың балалары. Туған атасы Құрақ 4 жасар құймақұлақ Досжанды анасы өмірден өткен соң өз бауырына басып алған. Құрақтың Досжаны аталуы да сондықтан. 8 жасында домбыра тарта бастаған Досжан 12 жасына дейін Сыр бойының көптеген күйшілерінің күйлерін шебер орындау дәрежесіне жеткен. Есейе келе оның есімі Сырдан асып, Арқаға, Қостанай, Торғай, Ақтөбе аймақтарына жайылған. Өз заманындағы дәулескер күйшілер Шал, Мырза, Әлшекей, Қазанғаптардың күйлерін тыңдап өскен ол өзі де күйлер шығарып, артына мол мұра қалдырған. Тереңөзек, Сырдария, Жалағаш аудандарын, Қызылорда маңындағы ауыл-ауылды аралап, халыққа өз өнерін паш еткен. Қарсы кездескен күйшімен күй тартысып, жарысқан. Оған өзінің Бәти қызбен күй тартысы куә бола алады. Осыдан соң дүниеге "Бәти қыз" күйі келген. Құрақтың Досжаны 1938 жылдан Нартай Бекежановтың концерттік бригадасының құрамында болып, 1939 жылы Мәскеуде өткен Бүкілодақтық ауыл шаруашылығы көрмесіне қатысып, өнер көрсеткен. Арасында аудан мектептерінде домбыра үйірмелерін ұйымдастырып, сабақ берген. «Қызылөзек», Тельман, Жәдігер мектептеріндегі өзі құрған домбыра оркестрі аудандық, облыстық байқауларда жүлдеге ие болған. Құрақтың Досжаны 1944 жылғы 20 қаңтарда 66 жасында өмірден өткен. Қызылорда облысы, қазіргі Сырдария ауданы, Нағи Ілиясов ауылынан бірнеше шақырым жердегі ескі "Карл Маркс" қорымына жерленген. 1978 жылы Құрақтың Досжанының 8 күйі күйтабақ болып, Ташкент қаласынан жарыққа шыққан. Күйлерін орындаған шәкірті, күйші Исламбек Ысқақов (1930-1981). Мұнан басқа, 2008 жылы жарыққа шыққан "Сыр сүлейін сұрасаң" атты антологияға бірнеше күйі енгізілген. Қазақ радиосының эфирінен дәулескер күйші Құрақтың Досжаны жайында бірнеше хабар жасалған. Қызылорда облысы, Сырдария ауданының ұлт-аспаптар оркестрі 45 жылдан бері Құрақтың Досжанының атымен аталады. Оркестр құрамында қырыққа тарта өнерпаздар бар. Олар талай рет аудандық, облыстық байқауларда жүлделі орындарды иемденді. Оркестр дирижері - Сансызбай Сәдуақасов. Қазіргі күні күйші Құрақтың Досжанын зерттеп жүрген журналист, Құрақтың Досжанының бірге туған ағасы Ыбырайдың немересі Индира Ыбыраева Алматы қаласында тұрады.

Шығарған күйлері

• "Қара жорға"

• «Бәти қыз»

• «Бұқтым-бұқтым»

• «Жетім қыз»

• «Терісқақпай»

• «Көкек"

• «Кербез төре»

• «Қоңыр қаз»

• «Қыпың», т.б.

1964 жылы фольклортанушы Мардан Бәйділдаев Досжанның 32 күйін үнтаспаға жазып алған. 1978 жылы Досжанның күйлері С. Ысқақовтың орындауында жеке күйтабақ болып шықты .