Доңғалақ галактикасы
Доңғалақ галактикасы (Cartwheel Galaxy, ESO 350-40) — Мүсінші шоқжұлдызына (lat. Sculptor) жақын орналасқан сақина пішінді мөлдір галактика болып, жер шарынан шамамен 500 млн жарық жылы қашықтықта[1], диаметрі 150 мың жарық жылы шамасындағы Құс жолынан үлкенірек жұлдыздық жүйе шоғыры[2]. Оның массасы 2.9–4.8 × 109 жұлдыздық масса шамасында, және ол 217 км/с жылдамдықпен айналады[3].
Доңғалақ галактикасы Fritz Zwicky жағынан1941 жылы алғаш байқалды.[4]
Қазіргі пішінінің қалыптасуы
өңдеу
Доңғалақ галактикасының пішіні арбаның доңғалағына ұқсас жолақты сақина күйінде болғандықтан осылай аталған. Сыртқы шеңберінде жаңадан пайда болған көптеген тұрақты жұлдыздар (ақ түсті) байқалады. Ол басқа бір галактикамен соғылысу барысында бүгінгі пішіні қалыптасқан.[5][6][7]. Есептеулерге негізделгенде, осыдан шамамен 200 млн жыл бұрын кішкенірек бір галактикалық жүйе оның орталығынан ендеп өткен екен. Алып жұлдыздық жүйені шағынырақ жұлдыздық жүйе ортасынан иліктіріп, ұзақ заман бойы кесіп өткендіктен орталығынан төңірегіне қарата ғаламат жойқын соққы толқыны тарап, осы дүмпудің әсерінде төңіректеп жүрген жұлдыздарға жоғары қысым түсіп, олардан көптеген жаңа жұлдыздар толассыз пайда болған екен. Зерттеушілер Доңғалақ галактикасының маңынан көлемі шағынырақ екі галактиканы байқағанымен, бірақ олар бұл соқтығуға қатысы жоқ делінеді. Соқтығысқан әуелгі галактика әлдеқашан алыстап кеткен екен, ол 250 мың жарық жылы қашықтықта (суреттің төменгі сол жағындағы кішкентай шоқжұлдзы) орналасқан.[8][9]
Суретке түсініктеме
өңдеуДоңғалақ галактикасының аталған пішіндегі суреті - төрт ғарыш аппаратымен түсірген суреттерді бірлестіріп жасаудың нәтижесі. Ол аппараттар: Галактикалық өзгерісті өлшеу аспабы, Хаббл телескопы, Спитцер ғарыштық телескопы, "Чандра" рентген сәулелері обсерваториясы қатарлылар.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Moore, Patrick 2000. The data book of Astronomy. CRC Press, 318. ISBN 0-7503-0620-3
- ↑ "Amazing Space - fast facts: Cartwheel Galaxy". Amazing Space. 2008. Retrieved 2009-07-03.
- ↑ Amram P. et al (1998). "The Hα kinematic of the Cartwheel galaxy". Astron Astrophys. 330: 881–93.
- ↑ Zwicky F (1941). Theodore van Karman Anniversary volume: contribution to applied mechanics and related subjects. Pasadena, California: California Institute of Technology. p. 137.
- ↑ Amram P. et al (1998). "The Hα kinematic of the Cartwheel galaxy". Astron Astrophys. 330: 881–93.
- ↑ That is, 200 million years before the image. We see the galaxy as it was 500 million years ago, and the collision took place 700 million years ago
- ↑ "Cartwheel Galaxy". College of Southern Nevada. Retrieved 2009-07-03.
- ↑ "Cartwheel galaxy makes waves in new NASA image". NASA. Retrieved 2009-05-15.
- ↑ Griv E (2005). "Origin of the Cartwheel Galaxy: disk instability?". Astrophys Space Sci. 299 (4): 371–85. doi:10.1007/s10509-005-3423-5 .