Дүниежүзілік экономикалық дағдарыс ( 2008 жылдан бастап )

Дүниежүзілік экономикалық дағдарыс(2008 жылдан бастап) - әлемдік экономиканың дағдарысқа ұшырауы 2008 жылдан басталды және қазіргі уақытқа дейін өзгеріссіз келеді. Қаржылық жетіспеушілік АҚШ-тарынан басталды. Көлемі жағынан 1930-жылғы Ұлы депрессиямен салыстыруға болады.Екінші дүнижүзілік соғыстан кейін,2009-жылы әлемдік ЖІӨ алғаш рет теріс динамика көрсетті.Сонымен қатар,2011 жылы әлемдік сауда 10%ға қысқартылды.Евроаймақтағы және АҚШ-тағы экономиканың түсуі 2009жылдың екінші жартысында аяқтағанымен,2011-жылы Евроаймақта 2013-жылға дейін созылған және ең ұзақ болып саналған екінші рецессия басталды.Жаһандық тенденцияда 2008жылғы дағдарыстан кейін әлемдегі орта класстың жағдайы төмендеді.Ал Швецарлық «Credit Suisse» банкнің 2015жылғы есеп қисабы бойынша бұл уақытқа дейін оның әлемдік қазынадаға үлесі бірқалыпты болатын.Алайда,әлемдегі бай адамдардың 1%-ының байлығы 50%-дан асып баражатыр. ХВҚ-ның бас экономисті Оливье Бланшардың айтуы бойынша 2014жылы әлемдік қаржы қорының төмендеуіне байланысты басты проблема кіріспен шығыстың теңсіздігі. Жұмыссыздықтың өсуі 2009 жылы 199млн адамды құрап,еңбек нарығының тарихында рекордтық санға айналды. Шет тілдерде сонымен қатар «Ұлы рецессия» деген атпен танымал(ағыл.Great Recession).

Басталу көздері мен себептері

Дағдарыстың туындау себептерін жалпы циклдік экономикалық дамумен байланыстырады,халықаралық сауда саттық пен капиталдардың қоғалысымен кридиттік банктің қызып кетуі және 1980-жылдардың аяғымен 2000жылдарды жаңадан пайда болған ипотекалық кризистің салдары деп есептейді. 2011жылдың қаңтар айында АҚШ президенті Барак Обаманың шешімі бойынша шақырылған америкалық конгресстің 2008-2009жылғы дағдарысты зерттеуге арналған комиссиясы келесі факторларды анықтады:қаржылық реттеудегі сәтсіздіктер;уйде жұмыс жасаушылра санының артуы;реттеуге келмейтін банк «көлеңкелерінің» өсуі.

Дағдарыстың әлемде таралуы

«Экономикалық зерттеулер институты» АҚ-ның Макроэкономикалық талдау және болжам жасау орталығының директоры Сара Алпысбаеваның хабарлауынша, биылғы рецессия, ең алдымен, Еуроаймақ мемлекеттеріне қатты тиеді. Әлемдік экономикаға төніп тұрған негізгі қаржылай қауіп те сол жерден келіп тұр. Америка Құрама Штаттарының экономикасы - бұл қауіп-қатердің екінші аймағы. Бүгінде ол жақта да экономикалық өсімнің тежелуі байқалып, мемлекеттік қарыз мәселесі өзекті болып тұр. Дегенмен, әлемдік экономика үшін «АҚШ-тың проблемасы» соншалықты маңызды емес. Себебі, соңғы уақытта янкилердің экономикасында оң үрдістер байқалып жатыр. Әлемдік экономикадағы қауіп-қатерлердің үшінші ошағы, ол - Қытай және басқа да қарқынды дамушы мемлекеттер. Мәселен, Қытай ағымдағы жылдың төртінші тоқсанында 9,2 пайыздық өсімге ие болмақ. Бірақ ол көрсеткіш 8 пайызға дейін тежеледі деген болжам бар. Осыған байланысты аспанасты елі қазірдің өзінде өз саясатын өзгертуге кірісті. Егер Қытай бұған дейін сыртқы саудаға басты басымдық беріп келсе, ендігі жерде ол ішкі сұранысты барынша көтеруге тырысады. Оның нәтижесінде елдің ішкі нарығындағы инвестициялардың көлемі артады. Демек, ішкі сауданы барынша дамыту арқылы Қытай өз экономикасын нығайтуға тырысады.

Дағдарыс ұзақтығын бағалау

2008-2009 жылдары көптеген саясаткерлермен экономисттер жақын арадағы дағдарыстың аяқталуын болжады.Алайда дағдарыстың ұзақ уақытқа созылатыны жайылы айтқандарда болды. Экономика ғылымдарының докторы Г.Цаголов сол уақыттағы басты 3 козқарасты анықтап кетті:тез арадағы кризистан кейінгі қайта қалпына келуі,дағдарыстың екінші толқынын алып келеді,әлемдік экономиканың тоқырауының өзгеріссіз қалуы. Уақыт өте келе дағдарыстың ұзаққа созылатыны жайлы айтқан эконоимсттер соныда көбейе бастады. Әсіресе дағдарыстың аяқталатын түрі жоқ,керісінше кері қарай өсуде. ХВҚ-ның бас экономисті О.Бланшар 2012 жылы 2008 жылы басталған Жаһандық дағдарыстың аяқталуы үшін кемінде 10 жыл уақыт қажеттігін айтты. Танымал қытай ғалымы Ли Шэньмин «Дүниежүзілік дағдарыс рецессияның ұзақ арнасына түсті. Дағдарыстың әлемнің түкпір түкпіріне жайылуы әлемдік экономиканы тығырыққа тіреуде...Әлемдегі кедей адамдар саны өсіп келеді,және олар кедейлене береді.Байлар соны кеміп,олар тек одаан сайын бай бола береді.Кедейлену процессі барлық елдерде болып жатыр» деп айтып кеткен болатын. Ақырына келгенде,көптеген елдердегі қазіргі таңдағы дағдарыс ауырлығы жағынан «ұлы депрессияданда» асып түседі дейде профессор Кармен Рейнхарт 2014жылдың қаңтар айында.Кармен Рейнхарт және Кеннет Рогофф жаһандық дағдарыстың аяқталуы үшін тағы да 5жыл керек деп болжап отыр.