Дәндер

Дәндер (фарм.)

Дәндер (лат. Semina) деп - фармацевтикалық практикада бүтін дәндерді және бөлек дәнекшелерді атайды. Дәндерді тәртіп бойынша піскен күйінде жинайды және кептіреді. Дәндерге кепкен күйінде көзбен немесе лупа көмегімен (10×) талдау жүргізеді. Дәндердің формасы, өлшемі (ұзындығы, қалыңдығы), беткейінің сипаты, түсі, дәмі, ұрықтың орналасуы, тыртықшаның болуы және формасы және т.б. сипаттары диагностикалық манызға ие. Өлшемдерді өлшегіш сызғышпен немесе миллиметрлік қағазбен, ал домалақ дәндерді домалақ ойықтары бар елекпен өткізу арқылы өлшейді. Түсін күндізгі жарықта анықтайды, иісін – сындыру арқылы немесе ысқылау арқылы анықтайды, дәмін - құрғақ шикізатты дәмін алу арқылы немесе оны қайнатып (тек улы емес өсімдіктер үшін).

Жалпы мәліметтер

Дәндер ұрықтан, эндосперманың нәрлі тінінен немесе периспермадан (кейбір жағдайда олар болмайды) және қорғаушы дәндік кебектен тұрады. Ұрық ұрықтық түбіртектен, өркеннен, бүршіктен, сонымен қатар бір немесе бірнеше алғашқы жапырақшаларынан тұрады. Дәннің нәрлі заттары эндоспермада сақталады немесе дәнекшелерде (эндосперм жетілмеген немесе жоқ болса, дәнекшелер дәннің аз бөлігін қамтиды). Эндосперм ұрықтың жанында орналасуы мүмкін немесе дәнді қаптауы мүмкін.

Дәннің кебегі әдетте қабықты, кейде мөлдір қабықты, тыртықшасы бар – дәнекшелердің бекінуі үшін. Дәнекшелердің өсуімен бірге дәннің тыртықшасы қалыңдайды. Шаң–тозаң кіретін жерінде микропиле пайда болады, ол арқылы ұрықтарға су кіреді. Кейбір жағдайларда дәннің кебегінің өсінділері болады (ариллоидтар) шаш түрінде, қанаттары (гладиолус), қанық боялған етті (бересклет, анар) болады. Өсінділері дәннің барлық бөлігін қаптауы мүмкін немесе кейбір бөліктерінде ғана болуы мүмкін. Бұл жағдайда оларды ариллустар деп атайды.

«Дән» сыртқы белгілері бойынша морфологиялық талдау

1. Дәннің формасы
2. Сыртқы белгілері
3. Бүршігінің сипаттамасы
4. Дәннің ішкі құрылымы
5. Өлшемдері (см).
6. Түсі
7. Ысқылағандағы иісі
8. Дәмі ( улы емес өсімдіктерде)