Емеурін

«Тіке айтпаса да, емеурінен белгілі» (3. Шашкин, Тоқаш Бокин).

Мысал ішіндегі «емеурін» мағынасын — мақсат, ниетті аңғартатын тұспал сөз, бет-ауыздың қимылы, ишара деп түсінуге болады. Ниет, ойды айтып жеткізбей-ақ сездіру көп жағдайда бет-ауыз қимылы арқылы болатыны белгілі. Оны, әсіресе, ауыз қимылы аңғартатынын еске алсақ, сөз төркінін іздеп табуға көмектесері анық. Осыған орайлас якут тілінен мынадай деректі ұшыратамыз: эмэрэйдэн — ерін шығару дегенді ұғындырса, бұл етістік түбірі «ерін» мағынасын беретін «эмэрэй» сөзінің туындысы екендігін байқаймыз. Бұл жерде түркі тілдерінде «ерін» мағынасында қолданылатын тағы бір дыбыстық құрамдағы сөзге кездесіп отырамыз. Мұның өзі басқа бір тілдік деректерде кездеспей, тек якут тілінде ғана кездессе, кездейсоқ құбылыс болар дер едік. Дәл осыған сәйкес тұлғаны және «ерін» мағынасын беретін сөзді тунгус-маньчжур тобына жататын тілдердің бәрінен кездестіреміз: һэмун — ерін мағынасын береді. Егер дыбыс сәйкестіктері мен «р»—дыбысының тұрақсыздығын еске алсақ, мынадай схемаға жол береміз: эмэрэй>һэмэрэй>һэмэ(р)эй>һэмээ(й) >һэмэ + н>һэмэн>һэмун. Мұның езі «р» дыбысы түсірілмеген «ерін»— мен тұлғалас екендігі байқалады. Осы топшылау негізінен алып қарағанда, «емеурінен белгілі» тіркесі —«ернінен белгілі» деген ұғымды аңғартпақ.