Есіл обалары

Есіл обалары ерте темір дәуірінен (біздің заманымыздан бұрынғы VIII ғасыр - біздің заманымыздан IV ғасыр) сақталған ескерткіштер тобы.

Ақмола, Солтүстік Қазақстан облыстары аумағында, Есіл өзен бойлай орналасқан.

1954 жылдан бастап К.Ақышев, М.П. Грязнов, М.Хабдулина, т.б. зерттеді.

300-ден астам қорымның құрамында 1300 оба бар.

250-дей оба қазылды және олардың екі үлкен тарихи кезеңге жататыны анықталды.

Біздің заманымыздан бұрынғы VIII-II ғасырларға жататын сақ заманының ескерткіштерін ғалымдар Орталық Қазақстан мәдениетіне жақындығын ескеріп, Ұлыбай Тасмола мәдениетіне біріктіреді. Сондай-ақ, оларды ерте (біздің заманымыздан бұрынғы VIII-XV ғасырлар) кезеңіндегі және кейінгі (біздің заманымыздан IV-II ғасырлар) кезеңдегі деп екіге бөледі. Обалар, көбінесе, топырақтан, кейде жартылай тас араластыра үйілген.

Құрымдылық сипаты

Кішілерінің диаметер 6 - 12 м, биікті 0,3 м болса, ортаіпаларының диам. ІЗ - 29 м, биіктігі 1,4 м. Жоғары әлеуметттік топ өкілдері жерленген үлкен ескерткіштерге диаметрі 30 - 80 м, биіктігі 4 м обалар жатады.

Мүрделер шұңқыр қабірлерде басы солтүстік-батысқа қаратылып, шалқасынан жерленген. Үлкен обаларда бөренелермен жасалған дәлізде бөлме пішіндес жер үсті камералары кездеседі. Бұлардан қоладан құйылған жебе үштары, балта, қанжар, пышақ, ауыздықтар мен айналар көп табылған. Ең ерте уақыттан деректер беретін Бірлік ежелгі зират қорымдарының маңызы зор. Табылған қыш ыдыстардың түбі тегіс, тек кейінгі кезеңге жататындар арасында түбі дөңес көзелер біршама көбейді.

Темір бұйымдар біздің заманымыздағы бұрынғы VIII-VII ғасырларда пайда болып, кейінгі кезеңнің ортасында қола заттарды ығыстырады.

Отты қастерлеу үрдісі жиі қолданылған, көбінесе, беті жабылған қабір үстіне ғұрыптық алау тұтатылып, ол біраз уақыт жаныл тұратын болған. Кейде жер үстіне бөренеден салынған камераларға адам жерленген соң от қойып, одан кейін оба үйіп отырған деген болжам бар. Мүрде жанына ет қою дәстүрі кең тараған. Көбінесе, қой мен жылқы мүшелері қойылған.

Біздің заманымыздағы бұранғы II ғасыры-.Біздің заманымыздағы IV ғасыры аралығындағы обалар ғүн тайпалар кезеңіне жатады.

Барлығы 15 оба ғана зерттелғен, осының әзі-ақ бұл дәуірдің тарихи оқиғаларына байланысты жергілікті халықтың біршама сирегенін көрсетеді. Бұл кезде обалардың саны азаюмен қатар, көлемдері де кішірейді, құрылымы қарапайым-данды. Араларында үлкен обалар мүлдем жоқ. Лақатқа қою дәстүрі күшейт, адам мүрделері оңтүстікқе бағытталып жерленді. Кезеңнің ерекшеліктері табылған заттай деректерден байқалады. Ұзын семсерлер, үлкен садақтар табылған. Сағара қорымның 3-обасынан табылған садақтың ұзыны 1,6 м-ге жеткен деп есептеледі. Бұл қарудың ғүн үлгісіне жататынын дәлелдейді. Есіл обалары жерлеу ғұрпының толып жатқан мәлметтерімен бірге жүздеп саналатын заттай деректер табылған ескерткіштер тобына жатады. Олар Қазақстанның солтүстік аймағының мың жылдан асатын тұтас тарихи кезеңін зерттеуде құнды айғақ болып отыр. Есіл өңірі көршілес аймақтармен тығыз экономикалық және мәдени қарым-қатынаста болған. Сақ дәуірінде Батыс. Сібірмен, оңтүстік Оралмен қатынасы байқалады, ал негізгі байланыстыр жүйесі ең алдымен Орталық Қазақстанмен жасасады.

Біздің заманымыздың 1-мыңжылдығының басына жататын ескерткіштерден батыстық мәдени белгілер, оңтүстік пен шығыс белгілері де көзге түседі. Деректерге қарағанда, өлкеде металлургия, қару-жарақ жасау ісі жоғары дамыған. Бұл ерте темір дәуірінде кен байыту ісінің Шығыстан Еуропаға өткен жолының бір сілемін Есіл бойы тұрғындары иемденгенін дәлелдейді.