Етжапырақ бадан
Етжапырақ бадан, шағыршай (лат. Bergenia crassifolia) — тасжарған тұқымдасы бадан туысына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік. Қазақстанның биік таулы аймағының тасты беткейлерінде, альпілік белдеулерінде өседі. Алтайда кең тараған. Биіктігі 5 — 50 см. Тамырсабағы өте жуан, жерге төселіп өседі. Сабағы жапырақсыз. Қалың, ірі, жүрек пішінді жапырағы сабақ түбін айнала қоршай орналасады. Қызыл гүлдері қалқанша гүлшоғырына топтасады. Тұқымынан және тамырсабағынан көбейеді. Мамыр — шілде айларында гүлдеп, тамызда жемістенеді. Етжапырақ баданның тамырсабағында 18 — 25%-тей илік заттар болғандықтан, тері илеуге, ал өсімдік құрамындағы глюкозидтерді фотосурет шығаруға қолданады. Жапырағын қайнатып шай орнына ішеді, тұнбасынан қара, қоңыр бояу алынады. Көптеген пайдалы қасиеттеріне байланысты етжапырқ бадан Алтай тұрғындарына өте жақсы таныс. Оны жиі "Моңғол шайы" немесе "шағыр" деп те атайды. Әлбетте құрғақ жапырақтан дараланған шай өте әдемі, оған қоса қабынуға (суық тигенде) қарсы қасиеттері бар. жапырақтары мен тамырлары ревматизм, қояншық ауруына, суық тигенде, асқазан, ішек жолдарын, ауыз қуысын емдеуге және қатты уланған таптырмайтын дәрі. Баданның құрғақ ұнтағы жақсы залалсыздандырғыш және жараның барлық түріне ем.
Ботаникалық сипаттамасы өңдеу
Биіктігі 5-50 см болатын көпжылдық шөптесін өсімдік. Тамырсабағы жуан, жылжымалы етті, ұзындығы бірнеше метрге жетеді. Сабағы жуан, жапырақсыз немесе бір ғана отырмалы бекітілген жапырағы болады. сабақтағы төменгі жапырақтары сағақты, қалың, жылтыр, тақтасындағы орталық жүйкесі айқын білініп тұрады. Жапырақтарының ұзындығы 5 – 35 см, ені 3 – 30 см, дөңгелек пішінді. Гүлдері – дұрыс бес мүшелі, гүлшоғыры – сыпыртқы қал-қанша тәрізді, мамыр – маусым айларында гүлдейді, тамыз айында жеміс береді. Негізінен вегетативтік жолмен көбейеді.
Таралу аймағы өңдеу
Етжапырақты бадан ареалы оңтүстік Сібір, Алтай тауларын, Кузнецк Алатауын, Батыс және Шығыс Саянды, Тува Автономиялық Республикасы тау жүйелерін, Байкал маңы және Моңғолияның таулы ормандары аудандарын қамтиды. Орта Азияда (Өзбекстанда), Қазақстанда, Алтайда, Батыс Тянь – Шаньда кездеседі.[1]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ "Қазақстанның өсімдіктер әлемі" энциклопедиясы. Алматы: Алматыкітап баспасы, 2008. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
Сыртқы сілтемелер өңдеу
- М. Шалавеене. Бадан. Сорта, размножение, уход. «Садовник» №5, 2007 Мұрағатталған 28 желтоқсанның 2008 жылы. (орыс.)
- Бадан Мұрағатталған 22 қазанның 2008 жылы. / agbina.com (ағыл.)
- Бадан / onego.ru (ағыл.)