Еңбек құқығының негізгі ұғымдары
Еркін еңбек ету құқықтары өңдеу
Еркін еңбек ету құқығы азаматтардың негізгі құқықтарының бірі болып табылады. Еңбек ету құқығы деп еңбекке қабілеті бар адамның өзіне ұнаған кәсіппен айналысып, өз еңбегінің жемісін көріп, өмір сүруге қажетті табыс табу құқығын айтады. Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша «әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар». Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Еңбек кодексі еңбекке бостандық құқығын жариялай отырып, еңбек шартының жүзеге асуына толық кепілдік береді. Жұмысқа орналасу үшін кәсіпорын азаматпен еңбек шартын жасайды. Еңбекке бостандықтың мәні еңбекке жарамды адамның жеке кәсіпкерлікпен шұғылдану құқығынан және оның өз қалауымен мемлекеттік немесе жеке мекемелерге, ұйымдарға заңды негізде жұмысқа орналасу құқығынан тұрады. Кез келген азамат өзінің мамандығы бойынша жұмысқа орналасу мүмкіндігіне ие болуы керек. Мемлекет еңбекке жарамды адамның еңбек етуіне, өзінің мүмкіндігі мен қалауы бойынша қолынан келетін кәсіппен айналысуына жағдай жасап отыру тиіс. Еңбекке қабілеті бар азаматтарды жұмыспен қамтамасыз ету үшін мемлекет органдары қажетті шаралар қолданады, жұмыссыздарды жұмысқа орналастыратын арнайы органдар құрады.
Азаматтардың демалу құқығы өңдеу
Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі бойынша жұмыстан бос уақыты адамның өз еркімен демалатын уақыты болып саналады. Демалыс уақытына жұмыс аяқталғаннан келесі жұмыс күні басталғанға дейінгі уақыт, апталық демалыс күндері, Конституция бойынша белгіленген мейрам күндері, жылдық кезекті еңбек демалысы жатады. Жұмыс беруші мен қызметкер арасындағы келісім бойынша демалудың бұдан басқа да түрлері болуы мүмкін. Жұмыс берушінің азаматты демалыс уақытында немесе мейрам күндері жұмысқа шақыруға хақысы жоқ. Ондай жағдай тек азаматтың келісімімен ғана жүзеге асады.
Жұмыссыздық өңдеу
Жұмыссыздық нарықтық экономиканың ажырамас нышаны болып табылады. Жұмыссыздық деп экономикалық белсенді тұрғындардың уақытша жұмыспен шұғылданбауын айтамыз. Кейбір ел экономикасында= жасырын жұмыссыздық= деген болады. Оның мәнін экономикалық дағдарыс жағдайында кәсіпорынның өз ресурстарын толық пайдалана алмауымен айқындалады. Кәсыпорындар жұмысшыларды жұмыстан шығарып жібермейді, немесе ақы төленбейтін мәжбүрлі демалысқа жібереді. Ресми түрде оларды жұмыссыздар қатарына қосуға болмайды, ал іс жүзінде олар жұмыссыздар болып табылады.