Жалайыр сұлтандығы

Жалайыр сұлтандығыЖалайыр әулеті Ирак пен батыс Иранда құрған патшалық болып, ол 1330 жылдары Моңғол билігі Иранда құлаған соң орнайды.[1] Жалайыр сұлтандығы өз тұсында жаңадан күшейген Әмір Темір әулетінің шапқыншылығы мен Қара-Қоюнлу (Қара қойлылар) оғыздарының бүлігінен шайқалады.[2] 1405 жылы Ақсақ Темір өлген соң Жалайырлар тағы да Оңтүстік Ирақ пен Хузестанда Сұлтанатты күшейтуге тырысады, бірақ 1432 жылы Жалайыр сұлтандығы Қара-Қоюнлулар жағынан жеңіледі.

Жалайыр Сұлтанаты
Jalayirid Sultanate

Монархиялы империя
1335 — 1432


Жалайыр теңгесі, Бағдат, 1382-1387 жж.
Астанасы
Тіл(дер)і Түркі тілі, парсы тілі, моңғол тілі
Басқару формасы Монархиялы империя
Тарихы
 -  Орта ғасырлар

Үкіметі өңдеу

Жалайырлар әкімшілігі мен уәзірлігі Илхандық нұсқаны қолданды, әрі түркі, моңғол тілдерін парсы тілімен[3] үйлестірді. Олардың дипломатиялық хат-хабарлары да Илхан мемлекетінің үлгісін қолданды, араб тіліндегі[4] сөз тіркестері бар қызыл сияя төртбұрышты мөр қолданды.

Атақты Жалайыр өкілдері өңдеу

  • Мұхали (1170-1223) - "Джат" тармағынан - Шыңғыс ханның ең жақын серіктестерінің бірі, го-ван, әскердің сол қанатының қолбасшысы.
  • Жошы-Дармала - Шыңғыс ханның әріптесі. Оның ұрпағы Хасан Бузург Жалайыр әулетінің негізін қалаушы болды.
  • Бала Ноян - Хорезмшах Жалал ад-Динді қуып жетуге жіберген Шыңғыс ханның мыңбасы. Үндістанда соғысқан.
  • Илюке, Қаданның ұлы - Огедейдің тәрбиешісі.
  • Джат тармағындағы Мункасар-нойон - Мунке кезіндегі төрелердің ең үлкені (яргучи). Манчестің билікке көтерілуіне наразы болған Шыңғыс әулетінің бір бөлігіне қарсы сот ісін жүргізеді.

Әміршілері өңдеу

Атағы/Аты[5] Жеке есімі Тақтағы уақыты
Таж-Уд-Дин
(Taj-ud-Din)
تاج الدین
Хасан Бұзұрг
(Hasan Buzurg)
1336–1356
Мұиз-уд-Дұния уа ал-Дин
(Mu'izz-ud-duniya wa al-Din)
معزالدنیا والدین
Бахадур хан
(Bahadur Khan)
بهادرخان
Шейх Ауайс Жалайыр
(Shaikh Awais Jalayir)
1356–1374
Жалал-уд-Дин
(Jalal-ud-Din)
جلال الدین
Шейх Хасан Жалайыр
(Shaikh Hasan Jalayir)
1374
Қияс-уд-Дин
(Ghiyas-ud-Din)
غیاث الدین
Шейх Құссайын Жалайыр
(Shaikh Hussain Jalayir)
1374–1382
Шейх Баязид Жалайыр
(Shaikh Bayazid Jalayir)
Солтаниех (Soltaniyeh) қаласындағы Парсы Ирак билеушісі әрі таққа үміткер болған
1382-1384
Сұлтан
(Sultan)
سلطان
Сұлтан Ахмед Жалайыр
(Sultan Ahmed Jalayir)
Бағдат билеушісі және таққа үміткер болған
1382–1410
Шах Уалад Жалайыр
(Shah Walad Jalayir)
Шах Али Жалайырдың (Shaikh Ali Jalayir) ұлы
1410–1411
Сұлтан
(Sultan)
سلطان
Сұлтан Мұқамет Жалайыр
(Sultan Muhammad Jalayir)
Танду Қатұн (Tandu Khatun) ырқында
1411
(1-ші билеу мезгілі)
Сұлтан
(Sultan)
سلطان
Сұлтан Ауайс Жалайыр
(Sultan Awais Jalayir)
1411-1421
Сұлтан
(Sultan)
سلطان
Мұхаммед бин Шах Уалад Жалайыр
(Muhammad bin Shah Walad Jalayir)
1421
Сұлтан
(Sultan)
سلطان
Сұлтан Мұқамет Жалайыр
(Sultan Muhammad Jalayir)
1421-1425
(2-ші билеу мезгілі)
Хұссайын бин Ала-Ұд-Даулаһ Жалайыр
Hussain bin Ala-ud-Daulah Jalayir
1425-1432

Әулет ағашы өңдеу

 
 
 
Хұсейн Гүрхан
 
Арғұн (Arghun) қызы
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Хасан Бұзұрг
1336–1356
 
Ділшад Қатұн
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Шейх Увайс І
1356–1374
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Алишах
 
Хұсайын Жалайыр I
1374–1382
 
 
 
Ахмад Жалайыр
1383–1410
 
Хасан Жалайыр
1374
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Шах Валад
1410–1411
 
Тандура Қатұн
 
 
 
Ал'а од-Доулех
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Махмұд
1411–1415
 
Увайс II
1415–1421
 
Мохамед
1421–1422
 
Хұсайын II
1424–1432
 
 
 
 


Дереккөздер өңдеу

  1. Bayne Fisher, William. The Cambridge History of Iran, p.3: "From then until Timur's invasion of the country, Iran was under the rule of various rival petty princes of whom henceforth only the Jalairids could claim Mongol lineage"
  2. The History Files Rulers of Persia
  3. The Cambridge History of Iran, Volume 6: The Timurid and Safavid periods — Repr. — Cambridge: New York. — P. 978. — ISBN 0521200946.
  4. Broadbridge, Anne F. Kingship and Ideology in the Islamic and Mongol Worlds, (Cambridge University Press, 2008), 157.
  5. Bosworth, Clifford Edmund. The new Islamic dynasties: a chronological and genealogical manual. New Edinburgh Islamic Surveys Series; ISBN 0-7486-2137-7, 978-0-7486-2137-8