Жалайыр сұлтандығы

	Жалайыр Сұлтанаты ; Jalayirid Sultanate; Монархиялы империя
Астанасы	Бағдат (1358 дейін және 1388–1411); Тебриз (1358–1388); Басра (1411–1432);
Тіл(дер)і	Түркі тілі, парсы тілі, моңғол тілі
Басқару формасы	Монархиялы империя
	Тарихы
-	Орта ғасырлар

Жалайыр сұлтандығы — Жалайыр әулеті Ирак пен батыс Иранда құрған патшалық болып, ол 1330 жылдары Моңғол билігі Иранда құлаған соң орнайды.^[1] Жалайыр сұлтандығы өз тұсында жаңадан күшейген Әмір Темір әулетінің шапқыншылығы мен Қара-Қоюнлу (Қара қойлылар) оғыздарының бүлігінен шайқалады.^[2] 1405 жылы Ақсақ Темір өлген соң Жалайырлар тағы да Оңтүстік Ирақ пен Хузестанда Сұлтанатты күшейтуге тырысады, бірақ 1432 жылы Жалайыр сұлтандығы Қара-Қоюнлулар жағынан жеңіледі.

Үкіметі

Жалайырлар әкімшілігі мен уәзірлігі Илхандық нұсқаны қолданды, әрі түркі, моңғол тілдерін парсы тілімен^[3] үйлестірді. Олардың дипломатиялық хат-хабарлары да Илхан мемлекетінің үлгісін қолданды, араб тіліндегі^[4] сөз тіркестері бар қызыл сияя төртбұрышты мөр қолданды.

Атақты Жалайыр өкілдері

Мұхали (1170-1223) - "Джат" тармағынан - Шыңғыс ханның ең жақын серіктестерінің бірі, го-ван, әскердің сол қанатының қолбасшысы.
Жошы-Дармала - Шыңғыс ханның әріптесі. Оның ұрпағы Хасан Бузург Жалайыр әулетінің негізін қалаушы болды.
Бала Ноян - Хорезмшах Жалал ад-Динді қуып жетуге жіберген Шыңғыс ханның мыңбасы. Үндістанда соғысқан.
Илюке, Қаданның ұлы - Огедейдің тәрбиешісі.
Джат тармағындағы Мункасар-нойон - Мунке кезіндегі төрелердің ең үлкені (яргучи). Манчестің билікке көтерілуіне наразы болған Шыңғыс әулетінің бір бөлігіне қарсы сот ісін жүргізеді.

Әміршілері

Атағы/Аты^[5]	Жеке есімі	Тақтағы уақыты
Таж-Уд-Дин (Taj-ud-Din) تاج الدین	Хасан Бұзұрг (Hasan Buzurg)	1336–1356
Мұиз-уд-Дұния уа ал-Дин (Mu'izz-ud-duniya wa al-Din) معزالدنیا والدین Бахадур хан (Bahadur Khan) بهادرخان	Шейх Ауайс Жалайыр (Shaikh Awais Jalayir)	1356–1374
Жалал-уд-Дин (Jalal-ud-Din) جلال الدین	Шейх Хасан Жалайыр (Shaikh Hasan Jalayir)	1374
Қияс-уд-Дин (Ghiyas-ud-Din) غیاث الدین	Шейх Құссайын Жалайыр (Shaikh Hussain Jalayir)	1374–1382
	Шейх Баязид Жалайыр (Shaikh Bayazid Jalayir) Солтаниех (Soltaniyeh) қаласындағы Парсы Ирак билеушісі әрі таққа үміткер болған	1382-1384
Сұлтан (Sultan) سلطان	Сұлтан Ахмед Жалайыр (Sultan Ahmed Jalayir) Бағдат билеушісі және таққа үміткер болған	1382–1410
	Шах Уалад Жалайыр (Shah Walad Jalayir) Шах Али Жалайырдың (Shaikh Ali Jalayir) ұлы	1410–1411
Сұлтан (Sultan) سلطان	Сұлтан Мұқамет Жалайыр (Sultan Muhammad Jalayir) Танду Қатұн (Tandu Khatun) ырқында	1411 (1-ші билеу мезгілі)
Сұлтан (Sultan) سلطان	Сұлтан Ауайс Жалайыр (Sultan Awais Jalayir)	1411-1421
Сұлтан (Sultan) سلطان	Мұхаммед бин Шах Уалад Жалайыр (Muhammad bin Shah Walad Jalayir)	1421
Сұлтан (Sultan) سلطان	Сұлтан Мұқамет Жалайыр (Sultan Muhammad Jalayir)	1421-1425 (2-ші билеу мезгілі)
	Хұссайын бин Ала-Ұд-Даулаһ Жалайыр Hussain bin Ala-ud-Daulah Jalayir	1425-1432

Әулет ағашы

Хұсейн Гүрхан

Арғұн (Arghun) қызы

Хасан Бұзұрг
1336–1356

Ділшад Қатұн

Шейх Увайс І
1356–1374

Алишах

Хұсайын Жалайыр I
1374–1382

Ахмад Жалайыр
1383–1410

Хасан Жалайыр
1374

Шах Валад
1410–1411

Тандура Қатұн

Ал'а од-Доулех

Махмұд
1411–1415

Увайс II
1415–1421

Мохамед
1421–1422

Хұсайын II
1424–1432

Дереккөздер

↑ Bayne Fisher, William. The Cambridge History of Iran, p.3: "From then until Timur's invasion of the country, Iran was under the rule of various rival petty princes of whom henceforth only the Jalairids could claim Mongol lineage"
↑ The History Files Rulers of Persia
↑ The Cambridge History of Iran, Volume 6: The Timurid and Safavid periods — Repr. — Cambridge: New York. — P. 978. — ISBN 0521200946.
↑ Broadbridge, Anne F. Kingship and Ideology in the Islamic and Mongol Worlds, (Cambridge University Press, 2008), 157.
↑ Bosworth, Clifford Edmund. The new Islamic dynasties: a chronological and genealogical manual. New Edinburgh Islamic Surveys Series; ISBN 0-7486-2137-7, 978-0-7486-2137-8

[1] Bayne Fisher, William. The Cambridge History of Iran, p.3: "From then until Timur's invasion of the country, Iran was under the rule of various rival petty princes of whom henceforth only the Jalairids could claim Mongol lineage"

[2] The History Files Rulers of Persia

[3] The Cambridge History of Iran, Volume 6: The Timurid and Safavid periods — Repr. — Cambridge: New York. — P. 978. — ISBN 0521200946.

[Broadbridge157-4] Broadbridge, Anne F. Kingship and Ideology in the Islamic and Mongol Worlds, (Cambridge University Press, 2008), 157.

[5] Bosworth, Clifford Edmund. The new Islamic dynasties: a chronological and genealogical manual. New Edinburgh Islamic Surveys Series; ISBN 0-7486-2137-7, 978-0-7486-2137-8

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]