Жалмауыз

Бұл күндегі түсінігімізде — тажал, обыр, қомағай, сұм, жексұрын мағыналарын береді. «Сорлы жалмауыз, қайдан табақтас болып едің, бір жапырақ жегізбедің ғой»... (Бейімбет Жармағамбетұлы Майлин). Дәл осы тұлғалас сөзді ертедегі түркі жазба ескерткіштерінің ішінен М. Қашқари сөздігінен табамыз, йамла — жинау, тазалау, сүрту мағынасында қолданылған. Кейін бұл етістік метатеза құбылысына ұшырап, «йалма» тұлғасына дейін өзгерген. Уақыт өткен сайын тұлғасы ғана емес, мағынасы да ауыса түскен. Дәлірек айтқанда, қазіргі түркі тілдерінің кейбіреуінде жинау, тазалау, сүрту құралдарыньщ атауы қалпында кездестіреміз. Мысалы, алтай, телеуіт тілдерінде «йалмур», ал Баравин татарларында «йалмаур» тұлғасындағы сөздер біздегі «сыпырғыш» мағынасына ие. Әсіресе, соңғы «йалмаур» сөзі қазақ тілінде «жалмауыз» тұлғасына дейін өзгеруге бейім. Түркі тілдерінде «р» мен «з» дыбыстарының біріне бірі сәйкесіп қолданыла беретіндігі белгілі құбылыс. Ал қазақ тіліндегі мағынасы — ұқсату нәтижесінен пайда болған. Маңайында түк қалдырмай, жып-жылмағай етіп, сыпырып-сиырып, тазалап отыратын құбжық іспеттес жан иесін «йалмаурға» (жалмауыз), бізше — сыпырғыштан басқа (өз кезінде) не нәрсемен салыстыру мүмкін. Сөйтіп, жалмауыздың тұңғыш мағынасы — жинау, сүрту болса, кейін ол зат атауына көшіп, қазақ тілінде одан әрі ауыспалы мағынаға ие бола түскен.