Жалпы психология

Жалпы психология – психология ғылымының іргелі теориялық және эксперименталды категорияларын, жалпы заңдылықтарын, әдістерін және түсініктерін зерттейтін психология бөлімі.

Жалпы психологияның зерттеу объектілері

Сонау Стагерит Аристотель мен әл-Фараби, Абай Құнанбаев, Жүсіпбек Аймауытов еңбектерінде жалпы психологияның мәселелері үш топқа бөлінген. Олар:

1. танымдық процестер
   1. зейін,
   2. түйсік,
   3. қабылдау,
   4. елес,
   5. ес,
   6. ойлау,
   7. сөйлеу,
   8. қиял;
2. сезім-эмоция мәселелері,
3. ерік-жігер, қажыр-қайрат мәселелерін баяндайды.

Ал ғылыми психологияда, әсіресе, кеңес психологиясында бұл мәселе кеңес психологтарының айтуынша жалпы психология мәселелеріне байланысты 30-40 жж. Г.С.Костюк, С.Л.Рубинштейн, А.Н.Леонтьев, А.А.Смирнов, Б.Г.Ананьев, Б.М.Теплов еңбектерінде жалпы психология мәселелерін:

1. психикалық құбылыстардың, дәлірек айтсақ, таным процестеріне, сезім-эмоция, ерік-жігер процестерін,
2. психикалық қасиеттер (қызығу, темперамент, мінез, қабілет)
3. психикалық қалып немесе көңіл күй ретінде үшке бөліп, оның теориялық аспектілерін, әдістемелік негіздерін баяндайды.

Бұл принцип жалпы психологияда күні бүгінге дейін сақталып келеді. Шығып жатқан сан алуан оқулықтар мен оқу құралдарында, олардың авторлары да осы принцип бойынша жалпы психология мәселелерін түйіндейді. Психологияның сан алуан салалары (жалпы саны 50-ге жуық) өзінің әдіснамалық бастауларын жалпы психологияға негіздеп, баяндайды. Психология салаларының ішінде бұл принцип жас, даму, жас ерекшелік, педагогикалық, медициналық т.б. салалары осы принциптің төңірегінде дүниеге келген.

Адамның танымдық процесі

Адамның танымдық процесі – сезімдік және ақыл-ой сатылары арқылы жүзеге асады деп үйретеді. Дүние туралы алғашқы мәліметті адам сезім мүшелері арқылы алады. Көз, құлақ, тері т.б. сезім мүшелерінің жұмысы – бірінші сигнал жүйесінің қызметі болып табылады. Адам есітіп-көргенін, сезіп-сипағанын ақылға салып өңдеп, бір-бірімен салыстыра, талдай жинақтап, жалпылай алу қабілетіне ие болады.

Жанама, жалпылай, сатылап тану арқылы біз құбылыстардың ішкі мәніне, олардың бірінің себеп, екіншісінің салдары екендігіне, бірінің екіншісінен туып отыратындығына көзіміз жетеді. Мәселен, адамда болатын сигнал жүйелерінің болмысын (адам миындағы бірінші, екінші сигнал жүйелері) және олардың арасындағы байланысты жақсы аңғартады. Сөз бен ой түйсіктері арқылы тікелей бейнеленген нәрселердің ішкі мәнісін, негізгі сырын тереңірек ажыратуға мүмкіндік беретін өте күрделі психикалық құбылыстар.

Ерте кездің өзінде-ақ адамдар сыртқы ортаны тануда практиканың, тәжірибенің, маңызы зор. Таным процесінің басынан аяғына дейін, яғни тікелей пайымдаудан абстракты ойлауға дейін іс-әрекет, тәжірибе қосарласа жүріп отырады