Жалғасқанатша

Жалғасқанатша — ұшақ қанатының артқы бөлігінде орналасқан, профильденген жылжымалы бөлігі, қанат механизациясының құрылымдық бөлігі. Ол төмен қарай ауытқу арқылы ұшу аппараты қанатының көтергіш күшін көбейтуге арналған.

Боинг 737 ұшағының шығарылған саңылаулы жалғасқанатшасы

Боинг 747-400 ұшағының шығарылған қанат механизациясы

Конструкциясы

Жалғасқанатша конструкциясы ұшу аппараты қанатының басқа бөліктері сияқты қаңқа мен қаптамадан тұрады. Қаңқа жалпы жағдайда бір лонжероннан, стрингерлерден және нервюрадан тұрады. Лонжеронға жалғасқанатшаны бекіту мен басқару түйіндері орналастырылады. Жалғасқанатшаның артқы бөлігінің конструкциясы балауызды болу мүмкін, мұндай конструкция қанаттың беріктігін жоғарлатады және оның салмағын азайтады.

Жалғасқанатшалар түрлері

Жалғасқанатша түрлерінің сызбалары

Құрылымы мен қозғалысқа келтіруі тәсілі бойынша жалғасқанатшалардің келесі түрлері бар:

• Қарапайым (бұрылатын) жалғасқанатша — жалғасқанатшаның ең қарапайым түрі. Ол төмен қарай қарапайым ауытқитын қанаттың артқы жиегі болып табылады. Жалғасқанатша төмен қарай ауытқыған кезде оның профиль қисықтығы артып, қанаттың төменгі бөлігіндегі қысым көбейеді, соның нәтижесінде қанаттың көтергіш күшті көбейеді. Алайда жалғасқанатшаның бұл түрінде қанат үстіндегі төменгі қысым қабаты азайады, сол себепті қарапайым жалғасқанатшалар қалқаншалы жалғасқанатшаларға қарағанда тиімсіз келеді.
• Қалқаншалы жалғасқанатшаның қарапайым және тартылмалы түрлері бар:

Қарапайым қалқаншалар - басқарылатын беттер болып табылады. Олар жиналған кезде қанаттың артқы астынғы жиегіне тығыз жабысып тұрады. Жіберілген (ауытқыған) кезде қалқанша мен қанаттың жоғарғы беті арасында ауаның шамалы сейілу аумағы пайда болып, үстіңгі шекаралас аумақтағы ауа қабаты осы аумаққа тартылады (сорылады), нәтижесінде шабуыл бұрышы жоғары қанаты бар ұшақтың жерден ұшып шығу уақыты созылады. Осы кезде қанат үстіндегі ауа ағысының жылдамдығы артады. Сонымен қатар қалқаншалар жіберілген кезде профильдің қисықтығы артады. Қанаттың астыңғы бөлігінде ауа ағысының тежелуі мен қысымның артуы орын алып, жалпы көтергіш күш артады. Бұл ұшақтың аз жылдамдықпен ұшуына мүмкіндік береді.

Тартылмалы (жылжымалы) жалғасқанатша тек қана төмен ауытқымайды, ол сонымен қатар артқа қарай шығады (тартылады). Мұндай қалқаншаның тиімділігі жоғары, себебі қанаттың астындағы жоғары қысым аумағы үлкейеді және шекаралас қабаттағы ауаның тартылу (сорылу) жағдайлары жақсарады. Қалқаншаларды қолданған кезде қону режіміндегі көтергіш күш 60%-ға дейін өсуі мүмкін.

Қалқаншалар негізінен жеңіл ұшақтарда қолданылады.

• Саңылаулы жалғасқанатша. Атауын жіберілген кезде қанат пен жалғасқанатшаның арасында саңылаудың пайда болуына байланысты иеленді. Бұл саңылау ауа ағысының төмен қысым аумағына өтуіне мүмкіндік береді. Саңылау ағысытың үзілуін болдырмайтындай етіп бағытталған, сол арқылы ол қанатқа қосымша энергия береді. Мұндай жалғасқанатшадағы саңылау тартылатын болып табылады, осының арқасында саңылау арқылы өткен ауаның жылдамдығы артады. Ары қарай ол шекаралас қабатпен әрекеттесіп, оның жылдамдығын арттырады, сол арқылы оның жұлынуына жол бермейді және көтергіш күшті көбейтеді. Қазіргі заманғы ұшақтардың жалғасқанатшаларында 1-3 саңылаудан болады және оларды қолданған кездегі жалпы көтергіш күштің артуы 90%-ға дейін жетеді.

• Фаулер жалғасқанатшасы - тартылатын (жылжымалы) жалғасқанатша. Артқа және төмен бағытта тартылады, нәтижесінде қанат ауданы мен қисықтығы артады. Ол тартылған кезде бір, екі немесе үш саңылау пайда болатындай етіп құрастырылған. Сәйкесінше, ол өзінің мақсатын тиімді орындайды және көтергіш күштің өсімін 100%-ға дейін арттыруы мүмкін.

• Юнкерс жалғасқанатшасы - саңылаулы жалғасқанатша. Бұл жалғасқанашаның сыртқы секциясы кренді (қисаюды) басқаратын элерон ретінде қолданылады, ал ішкі екі секция жалғасқанатша қызметін атқарады. Junkers Ju 87 неміс штурмовигінің қанат механизациясы конструкциясында қолданылған.

• Гоудж жалғасқанатшасы. Қону кезіндегі сипаттамаларды жақсарту үшін, оның ішінде қону жылдамдығын азайту үшін арналған. Гоудж жалғасқанатшаларында қанат имектілігімен қоса оның ауданы да артады. Бұл ұшу дистанциясын азайтуға және көтергіш күшті арттыруға мүмкіндік береді. Жалғасқанатшаның бұл түрі Short Sunderland және Short Stirling ұшақтарында қолданылған. Жалғасқанатшаны 1936 жылы Short Brothers компаниясында жұмыс істеген ағылшын инженері Артур Гоудж ойлап шығарған.

• Фейри-Юнгман жалғасқанатшасы. Fairey Firefly британдық палубалық жойғыш ұшағының конструкциясында қолданылған. Шығарылған кезінде қанат ауданы мен кһтергіш кұшті арттырады. Бұл жалғасқанатшаларды ұшып көтерілу мен қону кезінде ғана емес, ұшу кезінде де пайдалануға арналған.

• Шекаралас қабатты ұшырылатын жалғасқанатша. Бұл жалғасқанатша шекаралас қабаты ұшып түсіретін жүйемен жабдықталған. Жүйе ұшақтың қону сипаттамаларын жақсартуға арналған. Ол шекаралас қабаттың энергиясын арттыру арқылы қону кезінде ауаның қанатты тұрақты айнала ағуын үлкен бұрыштар диапазонында қамтамасыз етеді. Шекаралас қабат ауа ағынының ұшақты тұтқыр айнала ағуы кезіндегі үйкелісі нәтижесінде пайда болады, бұл кезде ауа ағысының жылдамдығы ұшақ қаптамасы маңында нөлге дейін төмендейді. Шекаралас қабатқа әсер ету арқылы айнала ағатын беттегі ағыстың үзілуін төмендетуге және алдын алуға әкеледі және ламинарлы ағысты сақтауға мүмкіндік береді.
• Герни жалғасқанатшасы. Қанаттың соңында оның жазықтығына перпендикуляр орналасқан жалғасқанатша түрі.
• Коандэ жалғасқанатшасы. Жалғасқанатша ауытқығанда және қысылған ауа немесе реактивті қозғалтқыштан шыққан ауаның рекативті ағысы әсер еткенде оның жоғарғы қабатының тұрақты қисықтығын сақтап тұратын жалғасқанатша түрі. А. Коандэ эффектісі (ағынның ауаны ұшыруды қамтамасыз етіп отырған қатты бетке жабысып қалуы) және суперциркуляция эффектілерінің нәтижесінде пайда болған ауа ағысын ауытқу арқылы көтергіш күшті үлкейтуге арналған.