Жартас ескерткіштері

Жартас ескерткіштері - Шығыс Қазақстан облысы Ұлан ауданы Ертіс өзенінің сол жағалауынан 1 км қашықтықта орналасқан зират. Зират қола, ерте темір дәуірі және орта ғасыр ескерткіштерінен тұрады.

1980 жылы Шұлба археологиялық экспедициясы (жетекшісі З.Самашев) зерттеген. Андрон мәдениетінің орта кезіне жататын қола дәуірінің ескерткіштері (3 ғ.) оба пішіндес, олардың орталығында, таяз шұңқырда тастан қаланған тікбұрышты табыттар қойылған. Оларда мүрделер қырымен, басы оңтқстік-батысқа қаратылып, аяқтары бүгілген қалпында жерленген. Мүрделердің жанынан саздан жасалып, геометриялық өрнектермен оюланған ыдыстар, әр түрлі әшекейлер табылды. Екінші топтағы ескерткіштерді — Алтай түркілерінің ерте темір дәуіріндегі Құлажорға мәдениетіне жататын қорғандары құрайды. Бұл қорғандардың құрылымдық ерекшеліктерінің бірі — көр шұңқырларының төменгі жағы қоңырау тәріздес кеңейіп келуінде. Мұнда да мүрделерді аяқтары бүгілген қалпы, оң жақ қырымен жатқызып, бастарын шығысқа қарата жерлеген. Мүрдемен бірге жылқы, саздан жасалған ыдыстар, сүйектен жасалған садақ ұштары, т.б. қойылған. Үшінші топтағы ескерткіштерге 9 — 10 ғасырлардағы қимақ қорғандары жатады. Олардан қылыш, сауыт жұрнағы, бірнеше темір садақ ұштары, ауыздық, белбеу айылбастары, сүйектен істелген садақ жапсырмасы, үзеңгі табылды.