Жер асты ядролық жарылысы

Жер асты ядролық жарылысы — жер бетінен біршама тереңдікте топыракты лактырумен немесе лақтырусыз (камуфлеттік) жүргізілетін ядролық жарылыс. Бірінші жағдайда ядролық жарылыс жер бетінен шағын терендікте жүргізілгенде, сыртка шыққан газдар жартылай ерітілген және радиоактивтік заттармен араласқан ұсатылған топырақты өзімен бірге көтереді. Түзілген радиоактивтік бұлт жер үсті және әуе жарылыстарының саңырауқүлақ тәріздес бүлттарына карағанда күңгірт ренде және төңкерілген конус тәріздес болады. Ол ең жоғарғы биіктігіне (бірнеше жүз метр) жеткен соң, топырак жер бетіне түсе бастайды. Сонымен қатар жер бетінде будақтаған құйынды шаң бұлты түзіледі. Топырақтың радиус бойынша шашырауынан лақтыру шүңқыры пайда болады. Жоғары көтерілген топырақтың бір бөлігі шүңқырға қайта түсіп, оның терендігін азайтады, ал қалған бөлігі шүңқырдың сыртына түсіп, оның периметрі бойынша жал жасайды. Шүңқырдың мөлшері жарылыстың қуаттылығына, терендігіне және топырақ түріне байланысты болады. Жер асты ядролық жарылысы кезінде топырақтың сыртқа лақтыруымен қатар, жарылыс терендігі өсуімен қысымы төмендейтін ауалық соққы толқыны пайда болады. Жергілікті жердің радиоактивтік зақымдану дурежесі жер үсті жарылысына карағанда бірнеше есе жоғары. Жарылыс терендігі өскен сайын, атмосфераға лақтырылатын радиоактивтік заттардың мөлшері басында жоғарылайды да, содан соң азаяды. Жарқылдық сәулелену толығымен топырақпен жойылды. Жер асты ядролық жарылысы үлкен тереңдікте өткізілгенде топырақта соққы толқыны түзіледі де, ол тереңдікте өткізілетін жер асты ядролық жарылысының негізгі жойгыш факторы болып шығатын сығу толқынына айналады. Толқынның жер бетіне шығуы кезінде топырақ күмбез жасай көтеріледі. Жер асты ядролық жарылысы кезінде топырақтың тік және көлденең тербелістерін тудыратын сейсмикалық-жарылыс толқындары пайда болады. Жер асты ядролық жарылысы бөгеттер жасау және өте берік құрылыстарды қирату, сонымен қатар бейбітшілік мақсатта шахталар, каналдар, жерасты сыйымдылық құрылыстарын салу үшін қолданылады.