Жер бетін жазықтықта бейнелеу

Жер бетін жазықтықта бейнелеу.Жер бетінің немесе оның жеке бөлшектерінің кішірейтіліп, арнаулы деректері толық көрсетіліп, жазықтық бетке кескінделуін карта дейді. Ал, шағын аймақтың дәл осындай кескінін, яғни ірі масштабтағы картаны план деп атайды. План мен карталардың біздің халық шаруашылығымыздың қай саласында болсын атқаратын рөлі зор. Жерге байланысты ғылыми және практикалық жұмыстар ең алдымен карта арқылы сол территорияны жете зерттеу яғни зерттеу объектісін белгілеп, жұретін маршруттарды, солдарды, т.б. кағаз бетіне (планға) түсіру керек. Жергілікті жердің территориясын зерттеп, көптеген жаңалықтар енгізіліп, бұрынғы карта мен план толықтырылады.

Демек, барлық жүргізілген жұмыстар картадан, планнан шығады және картаға (планға) түседі, картадан (планнан) басталады да, картаман (планмен) аяқталады.

План мен картаның негізгі ерекшеліктері:

1. Планда жердің шағын аймақтары үлкен масштабпен алынса, 1:500, 1:1000, 1:2000, 1:5000 карталарда үлкен аймақтар ұсак масштабпен 1:50000, 1:100000 алынады.

2. Картада меридиандар мен параллельдер міндетті түрде сызылады, ал план бетінде тік бұрышы координаталык тордың кескіні ғана болады.

3. Планда жердің дөңестігі ескерілмейді. Кескіндеу масштабы планның барлық бағытында тұракты болса, картада ол тек меридиандар мен параллельдер бағытында ғана сақталады. Жер бетін план мен картадан басқа профиль деп атапатын жердің вертикаль бағыттағы кесіндісі аркылы бейнелеп көрсетуге де болады .

Жалпы алғанда, профиль көлденең кескіннің (қиманың) дербес(жеке) түрі болып есептелінеді. Жер қыртысының бетінен оның терең қабаттарына дейінгі аралығының тік бағыттағы (вертикаль) көрінісін қима немесе көлденең кесінді дейді. Қималар әркашанда горизонталь және вертикаль масштабтарда сызылады. Жол және әртүрлі кұрылыс салуда, сол жердің рельефі мен геологиялык кұрылысы арасындағы байланысты анықтау қажет болғанда, қиманың вертикаль масштабы горизонталь масштабпен ондаған, кейде жүздеген есе үлкейтіліп (іріленіп) сызылады. Мәселен, горизонталь масштаб 1:5000 болса, оның вертикаль масштабы 1:500 болып келеді.

Қималар геологияда маркшейдер және тау-кен ісінде пайдалы қазбалардың орналасуын аныктауға, ізденіс және барлау, сумен қамтамасыз ету жұмыстарын жобалауға мүмкіндік береді.