Жоба:Бизнес/Глоссарий

Қазақша	Орысша	Ағылшынша	Анықтамасы
Ақша айналымы	Деньги в обращении	Money in circulation	Ақшаның айналымдағы қозғалысы, оның айналым және төлем құралы ретінде қызмет етуі.
Жоба	Проект	Project	Жасалуға, қайта құрылуға, қалпына келтірілуге, салынуға тиісті кәсіпорындар мен ғимараттардың, қондырғылар мен жабдықтардың, аппараттардың, т.б. макеттері, есептеулері және принципті дәлелдері көрсетілген техникалық құжаттар жиынтығы.
Акселератор	Акселератор	Accelerator	Экономикада тұтыну шығындары көлемінің өзгеруіне байланысты туындаған күрделі жұмсалым көлемінің өзгеруін сипаттайтын көрсеткіш.
Есеп	Счет	Account	Бірдеңенің болуын анықтау, оның заттай және ақшалай тұлғада өлшенуі, сандық және сапалық жағынан тіркелуі; басқарылатын нысанның жай-күйі, оның айналысы, басқарушылық өкімдерінің орындалуы және қорытындылаушы мәліметтер туралы деректердің жиынтығы болып табылатын қажетті ақпаратты жинау мен тіркеу жүйесі
Бухгалтерия	Бухгалтерский учет	Accountancy	1. Есеп-қисап жүргізудің (есептеу, есепке алу) теориясы мен практикасы. 2. Белгілі бір мекеменің, ұйымның, шаруашылықтың есеп-қисап жүргізетін бөлімі.
Жарнама	Реклама	Advertisement	Тұтынушылардың назарына іліктіру немесе қандайда бір сауалнама алу мақсатында тауар, өнер туындылары және қызмет түрлерінің қасиеттері туралы кең таратылып жария етілетін хабарлама.
Мекеме	Учреждение	Agency	Қызметінің бағыты мен мақсатына сәйкес құрылған ұйымдық құрылым.
АИДА	АИДА	AIDA	Америкалық маркетингте қолданылатын қысқарма, жалпы мағынасы алармандардың немесе сақтандырушылардың жарнамаға реакциясының тізімі: А (attention) жарнамаға назарының аударуы, И (interest) жарнамадағы идеяларына қызығушылық таныту, Д (desire) жарнамадағы тауарды сатып алғысы келуі немесе сақтандыру шарт жасауға келісуі, А (action) ықтимал клиентке қалағанына жету үшін не істеу керек екенін көрсетуі.
Альтернатив	Альтернатива	Alternative	Екі немесе бірнеше өзара жоққа шығаратын мүмкіндіктердің арасынан таңдау кажеттілігі.
Талдау	Анализ	Analysis	Құрамдас бөліктеріне ойша мүшелеу арқылы ғылыми-зерттеу; заттектің құрамы мен қасиеттерін анықтау
Активтер	Активы	Assets	(латынша actіvus) — заңды тұлға меншігіндегі жылжымалы және жылжымайтын мүлік, игілік, дәулет, ақшалы қаржы, құнды қағаздар, патенттер, банктегі салымдар, авторлық құқықтар, негізгі және өндірістік қорлар, яғни экономикалық қызметте пайданың көзі ретінде табысқа иелік ететін субъектіні пайдаланатын не пайдалануға жарайтын қоғамдық байлықтың барлық түрлері. Активтерді әртүрлі ерекшеліктеріне байланысты материалдық активтер (жабдықтар, құрылыстар, қарыз міндеттемелері) және материалдық емес активтер ( патенттер, ақыл-ой еңбегінің нәтижесі, сауда маркілері, мәртебе, атақ, жеңілдік, басқа кәсіпорындардың несие міндеттемелері, ресурстарды пайдалануға ерекше құқық тағы басқа) болып бөлінеді. Пайдалану дәрежесіне (айналымдағы, айналымнан тыс, күдікті, нәтижесіз, тағы басқа) өтімділігіне сәйкес (өтімді, өтімсіз), тозу деңгейіне, қызметтегі мерзіміне, не болмаса басқа иелікке беруіне (жалға, меншікке тағы басқа) байланысты да өзгешеліктері болуы мүмкін.
Қауымдастық	Ассоциация	Association	(лат. associatio - құрама) - бірлестік, одақ; ортақ шаруашылық мақсатқа жету үшін (мысалы, пайда үлесін, салынған капиталға дивиденд алу үшін), сондай-ақ саяси, ғылыми, мәдени немесе өзгедей мақсаттарға жету үшін ұйымдардың (кәсіпорындардың, мекемелердің) немесе жеке тұлғалардың шарт негізінде бірігуі; нақты шекаралар, тұрғылықты жерлер немесе территориялар ішінде әрекет ететін әлеуметтік байланыстар жиынтығы.
Іскерлік ынтымақтастық қауымдастығы	Ассоциация делового сотрудничества	Association of business partnership	Іскерлік ынтымақтастық қауымдастығы - кейбір елдердің немесе елдер топтарының ынтымақтастығын жолға қою үшін үлестік негізде құрылатын және мемлекеттік, кооперативтік және басқа кәсіпорындар мен ұйымдарды біріктіретін ұйымдар. Мұндай кез келген қауымдастық толық коммуналдық шаруашылық есеп, өзін-өзі қаржыландыру және валютамен өзін-өзі өтеу қағидаты негізінде жұмыс істейді, заңи тұлға болып табылады

АУДИТ

AUDIT

Кәсіпорын, мекеме т.б. ұйымдардың қаржылық-шаруашылық қызметіне аудиторлар жүргізетін тәуелсіз сараптама, тексеру.

Авторитаризм

Authoritarianism

Жеке адамның билігіне негізделген, басқаруда күшке сүйенетін мемлекеттік-саяси тәртіп. Мұнда атқарушы билік үстемдік етеді. Парламент болғанымен ол кеңесші органға айналады. Тоталитарлық тәртіппен салыстырғанда мұнда көпшілік партия, бірыңғай идеология болмайды және экономика бақылауға алынбайды. Тоталитарлық тәртіптің басқа белгілері негізінен сақталады. Ол көбіне саяси жағдайға белсене араласатын әскер күшіне сүйенеді. Мемлекеттің сайлау органдары шектеледі

банкнот

bank note

ұлттық банктар шығаратын, айналым мен төлем құралы ретінде металл ақшаның орнына жүретін қағаз ақша. Ұлттық банктің мерзімсіз борыштық міндеттемелері болып табылады. Банкноттар орталық эмиссиялық банкілер айналымға шығаратын ақшаның белгісі, қазір қағаз ақшаның негізгі түрі, банк билеттері экономиканың қажетіне орай шығарылады және алтынмен, қымбат металдармен, мемлекетгік банкінің басқа да активтерімен, сондай-ақ мемлекетке жататын және белгіленген бағалар бойынша сатылатын тау арлар массасымен қамтамасыз етілген. Банк билеттері мемлекет экономикасын несиелеу мақсатында және алтын — валюта резерві өсімімен қайтарып алу үшін шығарылады.

Банкрот

Bankrupt

Банкрот ( итал. banca rotta - үзiлген отырғыш) - қарызын өтей алмаған борышқор, яғни борышын өтеуге мүмкіндігі жоқ кез келген занды тұлға. Коммерциялық емес ұйымдар және қазыналық кәсiпорындар банкротпен мойындала алмайды (тұтынушы кооперативы немесе қайырымды немесе басқа қорлар қоспағанда). Талаптар көрсетiлетiн жеке кәсiпкерлерге кәсiпкерлiктiң оларына жүзеге асырумен байлауы керек.

Банкроттық

банкротство

bankruptcy

кәсіпорындардың төлем қабілетсіздігі салдарынан өз жұмысын мәжбүрлі тоқтатуы.

Бартер

Barter

Затты, тауарды немесе малды ақшасыз тең құнына баспа-бас алмастыру жүйесі; баспа-бас айырбас.

Бенчмаркинг

Benchmarking

Жеке өнімдерді немесе қызметтерді басқа компаниялардың ең үздік үлгілерімен салыстыру үрдісі.

Бифляция

Biflation

Экономикада инфляция мен дефляция бирге журген кезі. Бифляция кезінде несиеге алынатын тауарлардың баға төмендеуі, сонымен қатар биржалық тауарлардың баға өсуі

вексель

bill

жазбаша түрде толтырылған ұзақ мерзімді борыш міндеттемесі. Жай және аударма вексель түрлері болады. Вексель беруші несие иесіне (вексель ұстаушыға) беретін, заң жүзінде нақты формада белгіленген жазба түріндегі борышқор қолхаты. Құнды қағаз; кредитке берілетін ақшаның бір түрі.

Облигация

облигация

bond

(лат. oblіgatіo – міндеттеме) – бағалы қағаз

Бренд менеджер

Brand manager

Тауар немесе қызметтердің қандай да бір маркасын нарыққа шығару жөніндегі маман.

Бюджет

Budget

орталықтандырылған ақша қорының құралу көздері мен жұмсалу бағыттарын сипаттайтын экономикалық категория, ақшалай кіріс пен шығыстың балансы

Қаржы ресурстары

Денежные ресурсы

Budget resources

экономикалық және қаржы қызметі нәтижесінде, жалпы ұлттық өнімді жасау мен бөлу үдерісінде құралатын ақшалай қаражат, мемлекеттің, кәсіпорындардың, бірлестіктердің, ұйымдардың билігіндегі ақша қаражаты мен қорларының жиынтығы.

Биржа

биржа

burse

(лат. bursa — әмиян) — сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы негізінде тауарларды, құнды қағаздарды, сондай-ақ, жұмыс күшін көтерме бағамен сатуды ұйымдастыру түрі; қаржы-сауда мәмілелерін жасау үшін сатып алушылар мен сатушылардың жиналатын орны

Бизнес

Business

пайда табуға бағытталған әрекеттің, экономикалық қызметтің бір түрі; жеке кәсіпкердің не фирманың іскерлік қызметі.

ІСКЕРЛІК БЕЛСЕНДІЛІК

Бизнес-деятельность

Business activity

Белгілі бір тауарды өндіру немесе қызметтердің нақты нысанын көрсету түрінде нақтыланған экономикалық қызмет

Бизнес-кейс

Business case

Нақты компанияда қашанда бір орын алған жағдайды жан-жақты сипаттау. Кейсте компанияның қандай да бір қызметкері шешуі қажет болған мәселе құралады.

Кластер

Business Cluster

Бір үлгідегі нысандардың шоғырлануы, бәсеке қабілетін арттыру мақсатында кәсіпорындардың өз еріктерімен бірігуін білдіреді, олар ғылыми мекемелермен, қаржы орталықтарымен, және жергілікті басқару органдарымен бірлесе жұмыс істеген топ

Бизнес-инкубатор

Business incubator

Шағын кәсіпкерлік субъектілердің қалыптасуы кезеңінде өндірістік үй-жайлар, жабдық беру, ұйымдық, құқықтық, қаржылық, консалтингілік және ақпараттық қызметтер көрсету жолымен оларды қолдау үшін құрылатын заңды тұлға.

Бизнес-жоспар

бизнес план

business plan

кәсіпорынның алдына қойған экономикалық мақсаты мен оны жүзеге асыру жолдары, міндеттері мен әдіс-тәсілдері баяндалған құжат

Бизнес-семинар

Business seminar

Ересек адамдарды оқыту үлгісі, онда оқытушы/жаттықтырушы оның материалын тыңдаушыларға барынша игеруіне және олардың жұмысын болмашы бақылай алатындай етіп өз жұмысын жолға қояды

Бизнес-тренинг

Business training

Ересек адамдарды оқыту үлгісі, онда нақты жағдайда әрекет дағдыларын жаттықтыруға ерекше назар аударылады (сату, даулы клиенттермен қатынасу, телефон арқылы клиенттермен қатынасу, т.б.).

ІССАПАР

Командировка

Business trip

Кәсіпорын, ұйым, мекеме, фирма қызметкерінің қызмет бабындағы тапсырманы тұрақты жұмыс орнынан тыс жерде орындау үшін басшының өкімімен шығатын сапары

Бизнесмен

Businessman

бизнеспен айналысушы адам, коммерсант, кәсіпкер. Ол "ақша жасаушы", айналымдағы табыс әкелетін капиталды иеленуші адам, яғни белсенді экономикалық, коммерциялық қызметпен айналысушы адам. Қарамағында ешкім жоқ іскер адам немесе ұйымда ешқандай тұрақты қызметі жоқ, бірақ оның акцияларын иеленуші және оның басқармасының мүшесі болып табылатын ірі меншік иесі бизнесмен бола алады. Ол әлдебір кәсіпорынның меншік- тенушісі болуы мүмкін, бірақ өзі менджмент, маркетинг, қаржы саласында жұмыс істеу үшін жалданған адам болуы мүмкін.

Кәсіпкер

предпрениматель

businessman

Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын, кәсіпорын құру үшін қаражат іздеп табатын және сол тапқан қаражатымен кәсіпкерлік тәуекелдікке бас тігетін адам

Капитал

Capital

нем. kapіtal, ағылш. capіtal, лат. capіtalіs – басты нәрсе‚ басты мүлік, негізгі қаржы) – кең мағынада – табыс әкеле алатын нәрселердің бәрі немесе адам өзінің тіршілік әрекеті барысында тауарлар‚ өнімдер‚ т.б. өндіру‚ қызметтер көрсету үшін жасаған ресурстар, яки қосымша құн әкелетін құн; тар мағынада – табыстың жұмыс істеп тұрған қайнар көзі‚ іске қосылған өндіріс құрал-жабдығы‚ ақшалай қаражат‚ зияткерлік меншік.

Капитал

Capital

Табыс әкелетін құралдар (мүлік, ақша, жылжымайтын мүлік жиынтығы) немесе адам тіршілік әрекеті барысында тауарлар, өнімдер т.б. өндіру қызметтерін көрсету үшін жасаған ресурстар.

Акция

Capital stock

(нидер. aktіe , нем. aktіe, лат. aktіү - қарамағына беру, рұқсат беру) — акционерлік қоғамды немесе кәсіпорынды дамытуға қаржы салғанын куәландыратын және оның иесіне акционерлік қоғам пайдасының бір бөлігін дивиденд түрінде алуына құқық беретін құнды қағаз.

Капиталдың айналымдылығы

Оборот капитала

Capital turnover

Инвестициялық жобаларды жүзеге асыруға авансыланған ақшалай қаражаттық қайтарылу жылдамдығы.

капитализм

capitalism

жеке меншік пен нарықтық экономикаға негізделген қоғам тұрпаты. Капитализм бәсеке негізінде экон. мүмкіншіліктерді капитал немесе пайда алу құралы, әдісі түрінде қолданып, іске асыратын қоғамдық-экон. құрылым ретінде қалыптасты. Марксизм теориясы бойынша, Капитализм өндірістің негізгі құрал-жабдығы жалдамалы жұмысшы табын (пролетариатты) қанайтын капиталистер табының (буржуазияның) меншігі болып табылатын, өндірістік игіліктер, негізінен, рынок арқылы бөлінетін қоғами құрылыс.

CEO, бас атқарушы директор

CEO, управляющий директор

CEO, Chief Executive Officer

Компанияның жоғарғы лауазымды тұлғасы. Компания немесе корпорацияның жалпы стратегиясын анықтап, жоғарғы деңгейде шешімдер қабылдап, уәкілдік міндеттер атқарады. Директорлар кеңесі немесе акционерлер тарапынан тағайындалады

Тайм-Чартер

ТАЙМ-ЧАРТЕР

Chartering

Сауда кемесін немесе оның бір бөлігін белгілі бір мерзімге жалға алу жөніндегі теңіз тасымалы шарты.

Чек

Check

Банкіден ақша алатын немесе алу-беру шотына белгіленген ақшаны аударуға нұсқау жазылатын арнаулы құжат

Өзара есеп айырысу

Взаимные расчеты

Clearing

қолма-қол ақшасыз есептесу нысаны. Кәсіпорындар, фирмалар, шаруашылық ұйымдары арасында олардың өзара төлем талаптары болған жағдайда жүзеге асырылады. Мұнда уақыты жағынан сәйкес келетін өзара талаптарды есепке алу көзделеді.

Клиометрика

Cliometrics

Аралас тарих-экономика пәні

Ұжымдық іс

Коллективное действие

Collective action

көптеген адамның бір мақсатқа жету үшін бірге жұмыс істеуі

Сауда патенті

Торговый патент

Commercial patent

Белгілі бір нақты өнеркәсіп өнімімен, жекелеген бұйымдармен немесе тауарлармен сауда жасауға құқық беретін және осы бұйымдармен, тауарлармен немесе өніммен сауда жасау жөніндегі ерекше құқықты куәландыратын құжат.

Коммерциялық ұйым

коммерческое предприятие

commertial company

тауарларды өндірушілердің қатарына кіретін, тауарды өткізу және сатып алушы қызметтерін атқаратын.

Биржалық тауар

Биржевой товар

Commodity

Биржалық сауда объектісі; биржада сатылатын және сатып алынатын, онымен операциялар жасалатын кез келген тауар. Негізгі сыныптары: меншікті тауарлар (материалдық игіліктер), бағалы қағаздар, шетел валютасы, банк депозиттері мен туынды құралдар (пайыздық мөлшерлемелер, индекстер). Биржалық тауардың объектісі болуы мүмкін тауарлар сыныбына ауыл шаруашылығының шикізаттары мен дүмбілзаттары (дәнді дақылдар мен майлы дақылдар, мал мен ет, тоқыма талшықтары, тағамдық-дәмдік тауарлар), ағаш материалдары, түсті және асыл металдар, мұнай-газ кешенінің өнімдері жатады

Кәсіпорын

Предприятие

Company

қоғамдағы еңбек бөлінісі жүйесіндегі оқшауланған дербес өндірістік-шаруашылық бірлік, яки заңды тұлға құқығы берілген шаруашылық жүргізуші субъект; өндірістік-шаруашылық қызметті ұйымдастырудың негізгі нысаны

Бәсекелестік

Конкурентоспособность

Competitiveness

Нарықтық ортаның бөлінбес құрамдас бөлігі. Бәсекесіз нарық дамымайды. Бәсекелестік – нарық жағдайында ықпалды қозғаушы күш. Нарық пен бәсекелестік егіз. Бірінсіз бірі өмір сүре алмайды, көркеймейді. Бұл дәлелдеуді қажетсінбейтін аксіома. Бәсекелестікте өте пәрменді бәсекелестердің деңгейі мен интенсивтілігін зерттеу маңызды. Олардың күші мен нарықтың мүмкіндіктерін таңдап алынған нарықтардағы бәсекеның болашағын білуге болады.

Компрадор, сатып алушы

Компрадор

Comprador

Экономикасы артта қалған елдерде (отар елде де, тәуелсіз елде де) шет ел капиталы мен ұлттық нарық арасында делдалдық жасаушы жергілікті саудагер. Ол, негізінен, шет ел капиталының саяси-экономикалық ықпалында болады.

Концерн

Concern

(лат. concern – қатысу, мүдде) – өндірісті араластыру және әртараптандыру негізінде өнеркәсіп орындарын, көлікті, сауданы, ғылыми зерттеу мекемелерін, оқу орталықтары мен сынақ полигондарын бірлестірудің ең кең таралған қазіргі заманғы түрі; қаржы жөнінен бірыңғай бақылаудағы түрлі салалар кәсіпорындарының монополистік бірлестігі

ҚҰПИЯЛЫЛЫҚ

Конфиденциальность

Confidentiality

Мәліметтерді авторландырылмаған қатынас құрудан қорғаушылық.Қ ұ п и я л ы л ы қ ақпаратты жабық (қорғалуы тиіс) деп жариялау құқығы (Қазақ тілінің терминдер сөздігі, Информатика)

Ортақ келісім/консенсус

Консенсус

Consensus

Пәтуа, ортақ келісім, консенсус (халықаралық ұйымдарда және халықаралық мәслихаттар мен кеңестерде шешімдер қабылдау рәсімі, әдісі, дауысқа салмай, шешімді бірден қабылдау)

Консорциум

Consortium

(лат. consortіum – ортақ серіктестік) бірнеше банк немесе өнеркәсіп кәсіпорындары арасындағы уақытша келісім, бизнес саласындағы көпқаржы ресурстарын қажет ететін нақты экономикалық міндеттерді‚ күрделі жобаларды жүзеге асыру мақсатымен бірлескен қызмет туралы шарт негізінде біріккен заңды тұлғалардың (шаруашылық жағынан тәуелсіз фирмалар мен басқа да кәсіпорындардың‚ банктердің) уақытша тең құқықты одағы (бірлестігі)

Консалтинг

Consulting

шаруашылықты басқарушыларға және түрлі ұйымдардың басқарушы қызметкерлерін кәсіби көмек көрсету, кеңес беру, оқыту

Тұтынулар маркетингі

Потребительский маркетинг

Consumer marketing

Компанияның бүкіл өндірістік-өткізу жүйесін тұтыну өнімінің жаңа үлгілерін жасау үшін соңғы технологиялық жетістіктерді пайдалануға ұйымдастыру.

Тұтыну

Потребление

consumption

өндірістік, қоғамдық тұтынудың қорытынды сатысы: өнімді, тауарларды, көрсетілетін қызметтерді қоғамдық қажеттердің қанағаттандырылуы үшін пайдалану.

Келісімшарт

Договор

Contract

Талап-тілек, міндет, құқық, парыз нақты көрсетілген екі жақтың өзара келісімі.

Шарт

Контракт

Contract

Екі немесе бірнеше тұлғалар арасында азаматтық құқықтар мен міндеттерді орнату, өзгерту немесе тоқтату туралы келісімі, мәміленің бір түрі. Өзаpа келiсiм.

Келісімшарт

Контракт

Contract

Сыртқы саудада бір жақ (сатушы, лицензиар) келісімшартта көрсетілген мүлікті (тауарды), ғылыми-техникалық білімді екінші жақтың меншігіне (алушы, лицензиат) беруге міндеттенетінін, ал екінші жақ өз кезегінде бұл мүлікті немесе білімді көрсетілген мерзімде алып, белгіленген бойынша төлеуге міндетгенетінін көрсететін құжат.

Кооператив

Cooperative

Кооператив (лат. cooperatіo – ынтымақтастық) – кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін адамдардың үлеспұлдық негізде ерікті бірігуі жолымен құрылған кәсіпорын, ұйым. Кооператив заңи тұлға болып табылады және өзін-өзі қаржыландыру, өзін-өзі басқару негізінде жұмыс істейді. Ұйымдық-құқықтық нысан бойынша өндірістік (коммерциялық) Кооператив және тұтыну (бейкоммерциялық) Кооперативі түрлеріне бөлінеді. Кооператив қаражаты үлеспұлдық және мүшелік жарналардан, шаруашылық қызметтен алынған пайдадан құралады. Қызметінің сипатына қарай Кооператив кәсіпшілік, өткізу, жабдықтау, несие, ауыл шаруашылығы, тұрғын үй-құрылыс Кооперативтеріне ажыратылады.

Ынтымақтастық

Сотрудничество

Cooperative

Түрлі мүдделі топтардың бейбіт қатар өмір сүру жағдайында экономикалық, саяси-әлеуметтік, рухани-мәдени және халықаралық мәселелерді бірлесіп шешудегі қабілеттілігі. Ынтымақтастық қоғамдық қатынастардың әр түрлі деңгейінде көрінеді.

Авторлық құқық

Авторское право

Copyright

Ғылым, әдебиет және өнер туындыларын пайдалануға байланысты туындайтын қатынастарды реттейтін азаматтық құқықтың бөлігі. Оны шығармашылық еңбегімен жасаған жеке тұлға өнеркәсіптік меншік объектісінің авторы болып табылады. Егер өнеркәсiптiк меншiк объектiсiн жасауға бiрнеше жеке адам қатысқан барлық олардың бәрi оның авторлары болып есептеледi (қосалқы авторлар). Қосалқы авторлардың тиесiлi құқықтарды пайдалану тәртiбi олардың арасындағы келiсiммен белгiленедi. Авторлық құқық иеліктен шығарылмайтын жеке құқық болып табылады және мерзімсіз қорғалынады. Егер Қазақстан Республикасында қорғалынатын тауар таңбаларының үшінші тұлғаның құқы бұзылмайтын болса, автор өнеркәсіптік меншік объектісіне өз атын немесе арнаулы ат бере алады. Өнеркәсiптiк меншiк объектiсiн жасауға өзiнiң шығармашылық үлесiн қоспаған, авторға тек техникалық, ұйымдық немесе материалдық көмек көрсеткен, не оған құқықты ресiмдеуге және оны пайдалануға ғана жәрдемдескен жеке адам автор деп танылмайды. Корпоротивтік мәдениет

Корпоративная культура

Corporate culture

Қоғамда ресми қабылданған және Қоғам қызметкерлері қабылдайтын корпоратвитік құндылықтар, жұмыс стилі мен тәртіп нормаларының жүйесі

Тұрмыс құнының индексі

Индекс стоимости жизни

Cost-of-living index

Елдегі халықтың жекелеген санаттарының тұтынуына кіретін тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің тіркелген жиынының бағасы мен тарифтерінің индексі.

Кредит

Credit

Кредит - ақшаны (құнды мүлікті) белгілі уақытқа қосымша пайызбен қайтарылады деген ниетпен қарызға беру. Кредиттті әдетте банктер мен арнайы кредиттік мекемелер береді.

Дағдарыс

кризис

crisis

мәселенің аса асқынып, ушығып, басқа мәселелерді кері ысырып, алдыңғы орынға шығатындай деңгейге көтерілу дәрежесі

Валюта

валюта

currency

(итал. voluta — құн, баға) — тауарлар құнының шамасын өлшеу үшін пайдаланылатын ақша өлшемі.

Кеден

Таможня

Customs

тауардың және көлік құралдарының, мүлік пен басқа да заттардың кеден шекарасы арқылы өтуі тәртібін қамтамасыз ететін, кеден режимдерін қолданатын, кеден төлемдерін өндіріп алатын, кеден бақылауын жүргізіп, кеден рәсімдемесін жүзеге асыратын мемлекеттік орган.

мәміле

сделка

deal

Дау-жанжалға қатысушы жақтардың өзара кешірімділік білдіріп, ымыраға келуі.

Тапшылық

Дефицит

Deficit

әлдебір ресурстың (оның ішінде тұтыну ресурсының) жетіспеушілігі немесе шығыстың кірістен асып түсуі, оның ішінде валютаның, қаржының, тауар мен ақшаның теңдестірілмегендігі; сұранымның ұсынымнан асып түсуі.

Сұраныс

Спрос

Demand

нарықтық экономиканың аса маңызды санаттарының бірі, нарықта ұсынылған игіліктерге (тауарларға, көрсетілетін қызметтерге) төлем кабілеті бар қажеттіліктерді көрсетеді, яғни тұтынушы белгілі бір бағамен және белгілі бір уақыт кезеңінде сатып алуға келісетін тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің көлемі, мөлшері.

Демократиялық бақылау

Демократический контроль

Democratic control

Белгілі бір кооперативтің мүшелердің өздерінің дауыстарын бере отырып басқара алуы.

Девальвация

Devaluation

мәнді, құны бар) - халықаралық қаржы нарығындағы, ұлттық қаржы курсының төмендеуі, қаржы резервінің азаюы, мемлекеттің төлейтін балансы және тез арадағы сауданың төмендеуімен байланысты, ұлттық ақша бірлігінің тұрақты құндылығының заңды дәрежеде төмендеуі, құнсыздануы.

дисконт

discount

биржалық және валюталық мәмілелерде тауар‚ валюта бағасынан шегерім; банк вексельді есептеу кезінде (банкінің вексель бойынша төлем төлеу мерзімі басталғанға дейін вексель иелерінен оны сатып алуы кезінде) өндіріп алатын есептік пайыз.

Дистрибьютор

Distributor

(ағылш. distributor; нем. Distributor / , Eigenhandler т; ағылш. distributor -распределитель) 1) Ірі өндірістік фирма-өндірушілерден дайын өнімді көтерме бағамен сатып алу негізінде, оны сатумен айналысатын фирма. Бұл езінің қоймалары бар және өндірісшілермен келісім-шарттық қатынас орнатқан, қатысты түрдегі ірі фирма. 2) Келісілген аумақ пен рынок шегінде, белгілі бір тауар немесе қызметті көтермелеп сатуға және сатып алуға ерекше немесе артықшылық құқық берілетін занды тұлға немесе азамат

Дивиденд

Dividend

(лат. dіvіdendum – бөліске түсемін) – акционерлерге акциясының құны мен мөлшеріне сәйкес акционерлік қоғам пайдасынан жыл сайын төленетін табыс

Дивиденттер

Дивиденды

Dividends

Акционерлерге ақша қаражаттарын бөлу (активтерді).

Құжат

Документ

Document

техникада – құрал-жабдықтың қысқаша сипаттамасы берілген техникалық төлқұжат. Құжатта құрал-жабдықтың белгісі, оның негізгі параметрлері көрсетіледі.

Алым

Пошлина

Duty

қазақ отбасыларының патшалық әкімшілікке төлейтін жылдық салығының атауы. Оны шаңырақ алымы деп те атаған. Мөлшері төрт рубль болды. Салық төлеуді ұйымдастыру ауылнайдан (старшын) бастап, аға сұлтанға дейінгі орыс билігінің келісімімен сайланған ресми лауазымды адамдарға жүктелді.

Экономикалық пайда

Экономическая прибыль

Economic profit-

Фирманың белгілі бір кезеңдегі жиынтық табысының және иеленуші капиталын бөлудің баламалы шығыны мен жиынтық шығынының арасындағы айырма. Э. п-ны тек табыстың және нақты шығын мен өтемпұлдық (амортизация) аударымды қамтитын меншікті шығынның арасындағы айырма түрінде есептелетін нақты пайдадан ажырата білу керек.

Экономика

экономика

economics

(гр. Oikonomia — үй шаруашылығын жүргізу өнері) — материалдық игіліктерді өндіру, айырбастау, бөлу және тұтыну үрдісі кезінде адамдар арасында пайда болатын өндірістік қатынастар.

Эмбарго

Embargo

Тыйым салу; эмбарго (шетел тауарларын кіргізуге я басқа бір елге тауар шығаруға тыйым салу)

Келісімшарт

трудовой договор

employment contract

сыртқы саудада бір жақ (сатушы, лицензиар) келісімшартта көрсетілген мүлікті (тауарды), ғылыми-техникалық білімді екінші жақтың меншігіне (алушы, лицензиат) беруге міндеттенетінін, ал екінші жақ өз кезегінде бұл мүлікті немесе білімді көрсетілген мерзімде алып, белгіленген бойынша төлеуге міндеттенетінін көрсететін құжат.

Үлестік міндеттеме

Приверженность справедливости

equity commitment

Бірнеше несиелердің немесе бірнеше борышқордың қатысуымен қабылданатын міндеттеме.

Биржа

Exchange

Ақша-сауда әрекетін жүргізетін мекеме

Қор биржасы

Биржевый фонд

Exchange-Traded Funds

Бұл құнды қағаздардың қалыпты айналысына қажетті жағдай жасау, бұлардың нарықтық бағасын анықтау және олар жөнінде ақпараттар тарату өз қызметінің ерекше тақырыбы болып табылатын ұйым.

Акциз

Excise

Кейбір көпшілік тұтынатын тауарларға, көрсетілген қызмет түріне салынатын қосалқы салық

Шығындар

Затраты

Expenses

Субъектінің өнімді өндіруге (жұмыстарды орындауға, қызметтерді көрсетуге) айналысқа жіберуге және өткізуге ақшалай нысанда жұмсалған шығыстары.

ТӘЖІРИБЕ

Опыт

Experience

<грек. practikos> Белгілі бір істі үнемі істеумен, машықтанумен болатын жұмыс дағдысы

Экспорт

Export

Тауарды‚ капиталды‚ жұмыстарды‚ қызметтерді‚ зияткерлік қызмет нәтижелерін‚ соның ішінде оларға айрықша құқықтардысыртқы нарықтарға өткізу үшін шетелге әкету.

Төлем

Плата

Fee

Сатып алынған тауарлар, көрсетілген қызметтер, пайдаланылатын ресурстар, берілген несие үшін төленуге тиіс ақшалай қаражат.

Сенімгер

Фидуциар

Fiduciary

Меншікті сенімхат бойынша басқаратын сенімгер; кепілзатпен, алтынмен, т.б. қамсыздандырмай-ақ, сенімге негізделген қарыз сипаттамасы

Қаржы

финансы

finance

(фр. finance, лат. finantia— аяқтау, төлем туралы бұйрық; қолма-қол ақша, табыс) — мемлекеттің аймақтардың, шаруашылық жүргізуші субъектілердің, заңи және жеке тұлғалардың ақшалай қаражатының құралуы, бөлінуі, қайта бөлінуі, пайдаланылуы үдерісін сипаттайтын іргелі, қорытындылаушы экономикалық санат (категория), осы үдеріс барысында туындайтын ақша қатынасы; ақшалай қаражаттың қозғалысына байланысты мемлекет, кәсіпорындар мен ұйымдар, салалар, аймақтар, жекелеген азаматтар арасында пайда болатын экономикалық қатынастардың жиынтығы.

Финансы

Қаржы

Finance

мемлекеттің аймақтардың, шаруашылық жүргізуші субъектілердің, заңи және жеке тұлғалардың ақшалай қаражатының құралуы, бөлінуі, қайта бөлінуі, пайдаланылуы үдерісін сипаттайтын іргелі, қорытындылаушы экономикалық санат(категория), осы үдеріс барысында туындайтын ақша қатынасы; ақшалай қаражаттың қозғалысына байланысты мемлекет, кәсіпорындар мен ұйымдар, салалар, аймақтар, жекелеген азаматтар арасында пайда болатын экономикалық қатынастардың жиынтығы.

Котировка

Financial quotation

Құнды қағаздардың, шет ел валюталарының бағамын немесе биржалардағы тауарлардың бағасын белгілеу. Бағаны, әдетте, тауар, қор немесе валюта биржасының баға белгілеу кажетті (комиссиясы) белгілейді және тауарлардың көтерме сауда бағасының, құнды қағаздар бағамы мен валюталар бағасының биржалық бюллетеньдерінде жарияланады. Толық Котировка сатушылар да, сатып алушылар да ұсынатын баға белгіленімін қамтиды

Айыппұл

Штраф

Fine

заңда белгіленген ретте және тәртіпте белгілі бір қағидаларды бұзушы тұлғаларға қолданылатын ақшалай айып салу, материалдық ықпал ету шарасы

Фирма

Firm

пайда алу мақсатымен ресурстарды тауарлар өндіру немесе қызметтер көрсету үшін пайдаланатын, бір немесе бірнеше кәсіпкер иеленетін және басқаратын ұйым; заңи тұлға құқықтарын пайдаланатын шаруашылық, өнеркәсіптік, сауда кәсіпорны; бір текті немесе сабақтас кәсіпорындар бірлестігі; ұжымдық немесе жеке кәсіпкерлердің ең кең таралған ортақ атауы.

Франшиза

Franchise

(фр. franchise - артықшылық, жеңілдік) — сақтандыру шартының сақтандырушыны белгілі бір мөлшерден аспайтын залалдарды төлеуден босатуды көздейтін талабы.

Франчайзинг

Franchising

Белгілі бір аймақта, белгілі бір саладағы өздерінің шаруашылық іс - әрекетінде ірі фирманың фабрикалық марка құқығын қолдану туралы келісім – шартқа отырған ұсақ жеке фирмалардың жүйесі. Оларғатөмен баға жеңілдіктерін, тауар жеткізіп беруде, құрал – жабдық алуда, несие алуда т.б. көмек беріледі, яғни ұсақ фирмалар ірі компаниялардың бөлшек сатушылары болады. Венчурлы фирманың бизнесі жаңалықтар енгізуге негізделеді, яғни ғылыми зерттеу жасаумен айналысатын, өндірісті әріде дамытуға бағытталған коммерциялық мекеме.

Франшизинг

франшизинг

Franchіse

Франшизинг (ағылш. franchіse — жеңілдік; ағылш. franchіsіng — артықшылық) — ұсақ және ірі кәсіпкерліктің аралас нысаны‚ ірі компанияның (франчайзердің) өзінің фирмалық таңбасы мен тауар өндіруге (қызмет көрсетуге) лицензиясын (франшизаны) біреуге (франчайзиге), әдетте белгілі бір кезеңге және шектеулі аумақта беруі. Мұнда тауарлар мен қызметтер нарығында жоғары беделге‚ жақсы атаққа ие болған “ата компаниялар” басты фирманың атынан әрекет жасау‚ оның таңбасы мен белгісін пайдалану құқығын пайдалану жөнінде ұсақ фирмалармен немесе жекелеген заңды тұлғалармен (франчайзилермен) шарт жасасады.

Глобализация

Globalization

Адамдар, ұйымдар, елдер, әлемдік қауымдастық аймағындағы салалардағы өзара қатынас, кіріктіру, экономикалық, әлеуметтік, технологиялық, мәдени, саяси және экологиялық өзара тәуелділіктің өсу үдерісі.

Тауар

Товар

good

қоғамда айырбастау, сатып алу-сату жолымен бөлінетін, құны бар еңбек өнімі, яғни материалдық-заттық пішіндегі өндірістік-экономикалық қызметтің кез келген өнімі 2) қажеттілікті қанағаттандыратын және базарға жұрттың назарын аудару, сатып алу, пайдалану не тұтыну мақсатымен ұсынылатын нәрселер, яғни сатып алу-сату, сатушы мен сатып алушы арасындағы нарықтық қатынастар нысаны.

Дотация

Grant or Subsidy

Мемлекеттің кәсіпорындар, ұйымдар мен жекелеген өндірушілерге шығындарын, олардың шығындары мен пайдалары арасындағы алшақтықты жабуға қайтарымсыз тәртіппен беретін ақшалай қаражаттар; қосымша ақы төлеу, материалдық кемек

Кепілдік

Гарантия

Guarantee

Сатушының (жеткізушінің) сатылатын (жеткізілетін) тауардың, көрсетілетін қызметтің сапасы үшін жауапкершілігі. Кепілдік, біріншіден, сатушының сатып алушыға сатып алу-сату шартының талаптарына сай келетін тауарды ұсынуға, ал шартта тауардың сапасы туралы талаптар жоқ болған жағдайда – мұндай тауардың пайдаланылу мақсатына жарамдысын ұсынуға міндеттілігін көздейді, екіншіден, сатушының немесе дайындаушының тауардың кепілдікті мерзім бойына жұмыс істеуін қамтамасыз етуге міндеттілігін көздейді.

КЕПІЛДІК, ЖАУАПКЕРШІЛІК

Гарантия

Guarantee

Сатушының (жеткізушінің) сатылатын (жеткізілетін) тауардың, көрсетілетін қызметтің сапасы үшін жауапкершілігі.

Кепілгер

Гарант

Guarantor, indemnitor

азаматтық құқықта: міндеттемелердің орындалуын қамсыздандыру тәсілі; несиегердің қамсыздандырылған кепілмен қанағат табу құқығы. Борышкер міндеттемені орындамаған жағдайда бұл міндеттеме кепілге берілген мүліктің есебінен өтеледі. кепілді иеленуші тұлға кепіл ұстаушы, кепіл нысанын ұсынушы тұлға – кепілберуші деп аталады. Борышкердің өзі де, үшінші бір тұлға да кепілберуші болуы мүмкін. Мүліктің меншіктенушісі не осы мүлікпен шаруашылық жүргізу құқығына ие болған тұлға оны кепілге беруші бола алады. Бейматериалдық құндылықтарды кепілге тек олардың меншіктенушілері ғана береді. Кез келген мүлік, соның ішінде айналыстан алынған мүліктен, кепіл берушінің жеке басымен тығыз байланысты талаптардан (мысалы, өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу туралы талаптардан) басқа заттар мен бейматериалдық құндылықтар кепілге берілетін зат бола алады.

Холдинг

холдинг

holding

(ағылш. holdіng — иеленуші) — тәуелді және еншілес компаниялар акцияларының бақылау пакеттерін иеленуші басты компания‚ заңды тұлға.

Қаламақы

Гонорар

Honorarium

Ғылым, әдебиет, өнер туындыларын басып шығару (пайдалану, таралымын көбейту, т. б.) үшін авторға (немесе оның мұрагеріне) төленетін сыйақы. Қаламақының мөлшерлемесін таңдау тараптардың келісімімен айқындалады және шартта тіркеледі. Пайдаланудың басқа түрлері үшін қаламақы төленгеніне қарамастан пайдаланудың әрбір түрі үшін ерекше қаламақы белгіленеді. Авторластардың арасында қаламақы тараптардың келісімі бойынша бөлінеді. Жеке тұлғаның жалақы ретіндесалық салынуга тиіс жылдық жиынтық табысынын құрамдас бөлігі болып табылады

HR-менеджер

HR manager

Кадрлармен жұмыс жөніндегі кеңесші немесе басшы ролінде жүретін менеджер;ұйымның адам ресурстарын басқару жөніндегі қызметті үйлестіруге жауап береді.

Адам ресурстарын басқару

Управление человеческими ресурсами

Human resource management (HRM)

Ұйымның басқарушы құрамы, қызметкерлерді басқару жүйесі бөлімшелерінің басшылары мен мамандарын, психологиялық, құқықтық, экономикалық және басқа әдістермен оның қызметкерлерімен жұмыс тиімділігін арттыру есебімен ұйым жұмысының нәтижесін арттыруға бағытталған қызметтің саласы.

Адами активтер

Человеческие ресурсы

Human resources

компанияда болатын активтер түрінің бірі, басқа активтерден айырмашылығы компанияға тиесілі емес, олар қызметкерлердің бастарында шоғырланған, бұл қызметкерлердің ұжымдық білімдерінің, олардың қабілеттері, іскерліктері мен жеке сапаларының жиынтығы

Адам құқықтары

Права человека

Human rights

Белгілі бір игілік алуды, өмір сүруді қамтамасыз ететін адамдар мен мемлекет арасындағы ережелердің өзара қатынастары, кепілдіктері.

Ізгілік көмек

Гуманитарная помощь

Humanitarian aid

Үкіметтік және үкіметтік емес ұйымдар арқылы, сондай-ақ басқа елдер мен аймақтардың жеке адамдары тарапынан мұқтаж халыққа (мысалы, дүлей апаттан зардап шеккен халыққа) көрсетілетін қайтарусыз көмек

Импорт

Import

Ішкі рынокта өткізу үшін елге шет елден тауарлар, технологиялар әкелу. Импорт құрылымы белгілі бір елдің табиғат жағдайларының ерекшеліктерімен‚ оның экономикасының дамуымен және оның халықаралық еңбек бөлінісіндегі рөлімен айқындалады. Экономиканы индустрияландыру‚ технологияларды жаңарту үшін шет елден машиналар мен жабдықтарды әкелудің маңызы зор.

Табыс

Дохо́д

Income

Шотқа түскен ақша.Табыс өткізілген, сатылған, жеткізілген өнім үшін, көрсетілген қызмет үшін, сондай-ақ бағалы қағаздар шығарылымын таратү нәтижесінде шотқа келіп түскен ақшалай түсім мағынасында кеңінен қолданылады

Көрсеткіш

Показатель

Index

Қызметтің жекелеген жақтарының, экон. нысанның қайсы бір ерекшеліктерінің, процестің немесе шешімнің сандық сипаттамасы

Жеке тұлға

Физическое лицо

Individual

Жеке тұлға белгілі бір тәртіппен экономикалық қызметке қатысушы және толық құқықты қызмет субъектісі ретінде әрекет етуші адам. Жеке тұлға өз атынан әрекет етеді және ұжымдық құрылым болып табылатын заңды тұлға сияқты фирма құруға мұқтаж емес. Сондай-ақ ол құқық қатынастарына қатысушы адамды (азаматты) білдіретін термин ретінде де қолданылады.

Жеке кәсіпкерлік

Индивидуальное предпринимательство

Individual entrepreneurship

Жеке кәсіпкерлік — азаматтардың өз атынан мүліктік жауапкершілікке негізделе отырып жүзеге асыратын дербес бастамалық қызметі. Жеке кәсіпкер, әдетте, кәсіпорынды өзінің меншікті капиталыменқаржыландырады, барлық тәуекелді өзінің мойнына алады және осы қызметке байланысты өзінің міндеттемелері бойынша барлық мүлкімен жауап береді. Жеке кәсіпкерлік жалдамалы еңбекті пайдаланып, не пайдаланбай жүзеге асыралады, сонымен қатар заң актілерімен шектелмеген шаруашылық қызметтің барлық түрін де жүргізеді.

Өнеркәсіп

Индустрия

Industry

ұлттық экономиканың шикізат, отын, энергия өндірумен, ағаш өнімдерін дайындаумен, өнеркәсіп және ауыл шаруашылық шикізатын өндіріс құрал-жабдығы мен тұтыну заттарына өңдеумен (қайта өңдеумен) айналысатын кәсіпорындарды (зауыттарды, фабрикаларды, кеніштерді, шахталарды, электр стансаларын, т.б.) біріктіретін аса маңызды саласы.

Инфляция

Inflation

(лат. inflatio – «қабыну», «ісіну») — бұл бағаның өсуінен, тауарлар тапшылығынан және тауарлар мен қызметтер сапасының төмендеуінен туындайтын ақшаның құнсыздануы, сондай-ақ оның сатып алу қабілетінің төмендеуі.

Құнсыздану

инфляция

inflation

Бұл бағаның өсуінен, тауарлар тапшылығынан және тауарлар мен қызметтер сапасының төмендеуінен туындайтын ақшаның құнсыздануы, сондай-ақ оның сатып алу қабілетінің төмендеуі.

Инсайдер

Insider

Инсайдер (лат. іnsіder – ішкі) – қызмет бабына, эмитентпен жасалынған шартқа, мемлекеттік бақылау міндеттерін немесе басқа да кәсіптік қызметті орындауына байланысты эмитенттің ішкі ақпаратына қолы жететін тұлға немесе осындай ақпаратқа билік ететін басқа тұлғамен туысқандық және басқа байланыстағы адам; қолында фирманың (кәсіпорынның‚ мекеменің‚ тағы басқалар) қызметі туралы құпия (жариялауға жатпайтын) ақпарат бар тұлға. Менеджер-директорлар‚бухгалтерлер және басқа қызметкерлер қызмет бабы бойынша инсайдер болып табылады.[1]

Сақтандыру

страхование

insurance

сақтандыру ұйымдары (сақтандырушылар) мен жеке заңды тұлғалар арасындағы, сондай-ақ сақтандыру ұйымдарының өздерінің арасындағы жеке және заңды тұлғалардың мүліктік мүдделерін қорғау жөніндегі құқықтық қатынастар.

Сақтандыру

Страховка

Insurance

Сақтандыру ұйымдары (сақтандырушылар) мен жеке заңды тұлғалар арасындағы, сондай-ақ сақтандыру ұйымдарының өздерінің арасындағы жеке және заңды тұлғалардың мүліктік мүдделерін қорғау жөніндегі құқықтық қатынастар

инвестиция

investment

табыс алу, меншікті капиталын молайту, елдің материалдық байлығы мен бейматериалдық сипаттағы қоғамдық құндылықтарын еселей түсу үшін шаруашылық жүргізуші субъектілер салатын инвестициялық қаражат.

Инвестициялық ынтымақтастық

инвестиционное сотрудничество

investment cooperation

күрделі жұмсалымдарды экономиканың өрістері мен сапарында пайдалану бағытын айқындайтын әлеуметтік-экономикалық шешімдердің жиынтығы.

Инвестициялық ынтымақтастық

Инвестиционное сотрудничество

Investment Cooperation

Күрделі жұмсалымдарды экономиканың өрістері мен сапарында пайдалану бағытын айқындайтын әлеуметтік-экономикалық шешімдердің жиынтығы

Инвестор

Investor

инвестицияны жүзеге асыратын жеке немесе заңды тұлға, мемлекет.

ЛАУАЗЫМДЫҚ НҰСҚАУЛЫҚ

Должностная инструкция

Job Description

Ұйымдағы әртүрлі лауазымдардан дағды мен өкілетті талап ететін негізгі міндеттердің қысқаша мазмұндамасы

Акционерлік қоғам

Акционерное общество

Joint-Stock Company

капиталды орталықтандырудың және ірі кәсіпорындарды ұйымдастырудың негізгі формасы. Акционерлік қоғамдар капиталдың алғашқы қорлану кезеңінде пайда болған. Акционерлік қоғам ашық және жабық болып екі түрге бөлінеді. Егер акциялар тек құрылтайшылар арасында ғана бөлінетін болса, онда жабық акционерлік қоғам болып саналады. Ал ашық акционерлік қоғам акциялары еркін сатылады және сатып алынады. Акционерлік қоғам заңды тұлға болып есептеледі. Оның жарғысында қоғамның мақсаты, капитал мөлшері, іс басқару тәртібі айқындалады

АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ

Акционерное общество

Joint-Stock company

Азаматтық заң бойынша өзінің қызметін жүзеге асыру үшін акциялар шығаратын ұйым

Акционерлік қоғам

Акционерное общество

Joint-Stock Company

Капиталды орталықтандырудың және ірі кәсіпорындарды ұйымдастырудың негізгі формасы. Акционерлік қоғамдар капиталдың алғашқы қорлану кезеңінде пайда болған. Акционерлік қоғам ашық және жабық болып екі түрге бөлінеді. Егер акциялар тек құрылтайшылар арасында ғана бөлінетін болса, онда жабық акционерлік қоғам болып саналады. Ал ашық акционерлік қоғам акциялары еркін сатылады және сатып алынады. Акционерлік қоғам заңды тұлға болып есептеледі. Оның жарғысында қоғамның мақсаты, капитал мөлшері, іс басқару тәртібі айқындалады.

Затбелгі

Этикетка

Label

Тауар белгісінің түрі, тауардағы жапсырма парақша, құлақша немесе оған тіркелген талон түріндегі таңба, онда тауар туралы деректер (салмағы, саны, мөлшері, дайындаушысы, дайындалған күні, т.б.) көрсетіледі

Еңбек

Труд

Labor

"Еңбек" — өзінің тұтынушылығын қамтамасыз етуге қажетті бүкіл заттар жиынтығын жасайтын адам әрекетінің негізгі формасы.

Еңбек бөлінісі

разделение труда

labor division

Еңбек бөлінісі – еңбек қызметі түрлерінің ара жігін ажырату. Еңбек бөлінісі еңбекті ұйымдастыру жүйесінде қалыптасады

Ірі кәсіпкерлік

Крупное предпринимательство

Large business

заңды тұлға құра отырып, жұмысшыларының саны 2 50 адамнан асатын және жыл бойғы активтерінің орташа жылдық құны ҚР бюджет туралы заңында белгіленгендей 325 мың еселенген айлық көрсеткіштен асатын кәсіпкерлік іс – әрекетті айтамыз.

Лизинг

Leasing

бұл лизинг берушінің (жалға берушінің) өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларды, өндіріске, сауда-саттыққа және қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға (жалгерге) лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру шарты.

Заңды тұлға

Юридическое лицо

Legal entity

Заңды тұлға – заң бойынша азаматтық құқықтар мен міндеттердің субъектісі болып табылатын кәсіпорын‚ мекеме‚ ұйым‚ фирма, т.б. Ол өз атынан мүліктік және жеке беймүліктік құқықтар мен міндеттемелерді сатып ала алады‚ сотта‚ төрелік сотта (арбитражда) талапкер немесе жауапкер бола алады. Әрбір заңды тұлға заңда‚ әкімшілік актіде немесе өзінің жарғысында көзделген міндеттерді жүзеге асырады‚ сол тәртіппен реттелетін ішкі құрылымы болады‚ меншігінде, шаруашылық жүргізуінде немесе оралымды басқаруында оқшау мүлкі бар және осы мүлікпен өзінің міндеттемелері бойынша жауап береді.

Заңды тұлға

Юридическое лицо

Legal entity

заң бойынша азаматтық құқықтар мен міндеттердің субъектісі болып табылатын кәсіпорын‚ мекеме‚ ұйым‚ фирма, т.б.

Заңдастыру

Легализация

Legalization

Қандай да бір ұйым қызметіне, оны заңдастырылуына рұқсат беру, қандай да бір актіге, іс-әрекетке заңдық күш беру;құжаттардағы қойылған қолдардың нақтылығын бекіту.

Сенімхат

Доверенность

Letter of attorney

(ағылш. warrant; power of attorney; proxy; — сенім білдірушінің өз атынан өкілдік ету үшін екінші тұлғаға берген жазбаша уәкілдігі. С. жазбаша нысанда және нотариаттық куәландыру арқылы жасалынады. Егер сенімхат мүлікті басқару үшін және нотариаттық куәландыруды талап ететін мәміле жасауға берілсе, оны міндетті түрде нотариат куәландыруға тиіс.

Лицензия

License

Лицензия (лат. licentia — рұқсат, құқық), рұқсатнама – экспортты‚ импортты және валюта қозғалысын бақылау мақсатымен экспорт-импорт операцияларын жүзеге асыруға мемлекет беретін рұқсат.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестік

Товарищество с ограниченной ответственностью

Limited Liability Company

белгілі бір шаруашылық қызмет жүргізу мақсатында бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен белгіленген мөлшерде құрылтайшылардың үлесіне (салымдарына) бөлінген заңды тұлға. Қызмет мақсаты пайда алуды көздейді. Қатысушыларының саны жүзден аспауға тиіс. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді, ал серіктестіктің қызметіне байланысты залалдарға өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде ғана жауап береді.

Линкидж

Linkage

Шартты бір биржада сатып алып, екінші биржада сату мүмкіндігі

Күнелту минимумы

Прожиточный минимум

Living wage

Адам өмір сүру үшін ең қажетті нәрселерді сатып алу үшін жететіндей жалақының ең төменгі деңгейі. Әр түрлі елдерде бұл деңгей білдей емес.

РЕНТАЛЫҚ ҚАРЫЗ

заем

loan

Облигациялардың ұстаушысына тұрақты кесімді табыс беруге кепілдік беретін, бірақ борыштың капиталдық сомасын уағдаласылған мерзімде қайтару міндеттемесін мойнына алмайтын мемлекеттік қарыз.

Несие

Кредит

Loan

Белгілі-бір мерзім бойы пайдаланып, қайтарылу үшін әдетте, пайыз төлеу шартымен ақшалай немесе тауар түрінде берілетін қарыз.

Логистика(экономика)-

Logistics

Түгендеу материалдық қозғалысының (тасымалдау, қоймалау және басқа да операциялар), сондай-ақ тиісті мағлұматтар беру, сақтау және қайта өңдеу жоспарлау және басқару теориясы мен практикасы.(

Макродеңгейдегі ынтымақтастық

Сотрудничество на макром уровне

Macro Level Cooperative

Мемлекеттер, халықаралық ұйымдар арасындағы ғаламдық планетаралық мәселелерді шешуге бағытталған ұжымдық іс-әрекеттер.

Менеджмент

Management

ұйымда немесе кәсіпорында жұмыс істейтін адамдардың еңбегін басқара отырып, алға қойған мақсатқа жетуді ұйымдастыра білу, әлеуметтік, оның ішінде білім беру үрдістерін басқару принциптері, әдістері, құралдары мен нысандарының жиынтығы.

Менеджер

manager

жалдамалы басқарушы, өндірісті ұйымдастырушы маман. Ол негізінен кәсіпорындағы немесе фирмадағы барлық жұмысты ұйымдастыру, үйлестіру, басқару мәселелерімен айналысады, ұйым алдындағы міндеттердің орындалуына тікелей жауап береді.

Өндіріс

Производство

Manufacturing

өзінің өміріне қажетті материалдық жағдайларды жасау мақсатымен адамның табиғатты белсенді жаңғырту үрдісі.

Өндіріс

Производство

Manufacturing

Өзінің өміріне қажетті материалдық жағдайларды жасау мақсатымен адамның табиғатты белсенді жаңғырту үрдісі.

Маржа

Margin

Табыс алу үшін пайдаланылатын бір қаржы құралы құнының екі мәні арасындағы айырма. Мыс., сатып алушы бағасы мен сатушы бағасының арасындағы, пайыздық мөлшерлемелердін арасындағы, белгілі бір бағалы қағаздардың бағамдары арасынДа айырма. Маржа терминінің синонимі — "спрэд"

Нарық

Рынок

Market

тауар өндірісі мен айналымы заңдары бойынша ұйымдастырылатын айырбасты сипаттайтын тауар қатынастарының жиынтығын білдіреді. Басқаша айтқанда, нарық — нақты тауар сатушылар мен оны сатып алушылардың басын қосатын кез келген институт немесе механизм.

Нарықтық экономика

Рыночная экономика

Market economy

еркін кәсіпкерлік, өндіріс құрал-жабдығына меншік нысандарының көптігі, нарықтық баға белгілеу, шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы шарттық қатынастар, мемлекеттің шаруашылық қызметке шектеулі түрде араласуы қағидаттарына негізделген экономика, яғни тауарлар мен қызметтерді өндіру, бөлу, оны бағдарламалау және реттеу саласы нарықта біріктірілетін экономика

Нарықтық экономика

Рыночная экономика

Market economy

рыноктық экономика, базарлы экономика – еркін кәсіпкерлік, өндіріс құрал-жабдығына меншік нысандарының көптігі, нарықтық баға белгілеу, шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы шарттық қатынастар, мемлекеттің шаруашылық қызметке шектеулі түрде араласуы қағидаттарына негізделген экономика, яғни тауарлар мен қызметтерді өндіру, бөлу, оны бағдарламалау және реттеу саласы нарықта біріктірілетін экономика.

Нарықтық жүйе

Рыночная система

Market system

Нарықтық жүйе - өнімдер мен ресурстардың экономиканы құрайтын барлық нарықтары және олардың арасындағы қолданылып жүрген байланыстар; осы нарықтарда қалыптасқан бағаның сирек экономикалық ресурстарды бөлуге, ресурстарды тұтынушылар, фирмалар мен жеткізушілер қабылдайтын шешімдер туралы ақпаратты қамтамасыз етуге және бұл шешімдерді келісуге мүмкіндік беретін тетік

Маркетинг

Marketing

(ағылш. Marketіng — рынок‚ базар‚ өткізу‚ сауда) — кәсіпорынның (фирманың, бірлестіктің‚ т.б.) тауар өндіру-өткізу және сауда жасау қызметін ұйымдастыру мен басқару жүйесі

Делдал

Пошлина

Mediator

Тауарларды, бағалы қағаздарды сатып алу-сату саласында кәсіби түрде делдалдықпен айналысатын адам

Әдіс

Метод

Method

Көздеген мақсатқа жетудің тәсілі, тәртәпке келтірген қызмет жүйесі

Микродеңгейдегі ынтымақтастық

Сотрудничество на микром уровне

Micro Level Cooperative

Түрлі топтардың, ұйымдардың, партиялардың, қоғамдық ұйымдардың белгілі бір мәселелерді ұйымдасып шешіп отыруға ниеті. Мнемоника

Мнемоника

Mnemonics

Бір нәрсені ұмытып қалмас үшін, жадында сақтау үшін қолданылатын әдістердің жиынтығы

Ақша

Деньги

Money

Жалпылама эквивалент ролін атқаратын ерекше тауар. Оның қызметтері: 1.Құн өлшемі 2. Айналым құралы. 3. Төлем құралы. 4. Қор жинау құралы. 5. Әлемдік ақша, халықаралық төлем құралы. (елдер арасында қарыз өтеу). Шетелден қолма қол ақша сатып алуға байлықты бір елден екінші елге көшіруде қызмет атқарады.

Ақша

деньги

money, cash

айырбас құралы ретінде барлық адамдармен қабылданатын және басқа тауарларды (қызметтерді) бағалауға қызмет ететін кезкелген тауар немесе символ.

Монополия

Monopoly

(1) Бір тұлғаның немесе тұлғалар тобының, мемлекеттің белгілі бір затқа (мысалы, жерге), белгілі бір затты өндіруге немесе сатып алуға, белгілі бір тауарлармен сауда жасауға айрықша құқығы; (2) салалық, ұлттық немесе әлемдік рынокта басым, үстем жағдайға ие кәсіпорын немесе кәсіпорындар тобы. Монополия әдетте жеке меншіктегі, өзіндік, топтық немесе акционер меншіктегі және өнім өндіру мен өткізуді бақылайтын ірі шаруашылық бірлестіктер (картельдер, синдикаттар, концерндер, консорциумдар, т.б.) болып табылады. Өндіріс пен капиталды жоғары деңгейде шоғырландыру негізінде Монополия көп пайда табу мақсатымен бағаны белгілеп, бақылап отырады. Өндірісті Монополияландыру нарықтық экономиканың бәсекелестік әлеуетін тұншықтырады, бағаны өсіріп, өндіріс көлемін төмендетеді, Монополияға қыруар пайда түсіреді.

Монополизм

Монопо́лия

Monopoly

Кәсіпкерлер іс жүзіндегі қажеттіліктерге деген сұранысты елеместен, өз мүдделерін өздерініңбәсекелестері мен қоғамға таңа алатын экономикалық қатынас түрі. Монополизмде конкуренция болмайды, нарықты тек бір ғана компания\зауыт өз өнімімен қамтамасыз етеді

Ұлттық табыс

Национальный доход

National income

елдің халық шаруашылығында немесе материалдық өндіріс саласында белгілі бір кезең (әдетте бір жыл) бойына жаңадан жасалған күннің макроэкономикалық көрсеткіші, жалпы қоғамдық өнімнің оны өндіруге жұмсалған шығынды шегергеннен кейін қалатын бөліп, елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының қорытындылаушы көрсеткіші.

КЕЛІССӨЗ

Переговоры

Negotiations

Белгілі бір бітімге келіп шарттасу үшін жүргізілетін сөз, келісім сөз

Таза Ұлттық Өнім (ТҰӨ)

Чистый Национальный Продукт (ЧНП)

Net National Product (NNP)

Өндірілген өнімнің өнім шығару барысында төзған өндіріс құрал- жабдығын ауыстыру (амортизация) үшін қажет бөлігін шегеріп тастағандағы жалпы ұлттық өнім.

Олигополия

Oligopoly

Рынокта аздаған ірі компаниялар мен бірқатар шағын фирмалар әрекет ететін жағдай. Олардың әрқайсысының өнімі ұқсас үрдісте болады‚ сондықтан жеке жеткізушілер сатып алушыны тарту үшін өнімге айрықша сипат беруге күш салады. Мұның өзі саралау деп аталады. Мұндай рынокқа басқафирмалардың (компаниялардың) кіруі әдетте қиын болады‚ ал бағаны бақылау олардың бір-біріне тәуелділігі себепті шектелген‚ онда бағадан тыс күшті бәсеке әрекет етеді. Олигополия рыноктың қайсыбір тұрақтылығын туғызады. Жеткізуші бағаны төмендетпейді‚ өйткені оның бәсекелестері дереу бағаны түсіреді. Бұдан сатып алушы ұтады.

ТАПСЫРЫС

Заявка

Order

Белгiлi бip нәpсенi дайындау үшiн алдын-ала беpiлетiн тапсыpма; заявка

Ұйым

Организация

Organization

белгілі бір ниеттер мен мақсаттарды орындау үшін кұрылған және ережелердің ресми құрылымымен, биліктік қатынастармен, еңбек бөлінісімен, шектеулі қабылдаумен сипатталатын ұжым түрі.

Аутплейсмент

Outplacement

Жұмысқа орналасу барысында мүдделі тұлғаларға көмек көрсету мақсатында арнайы ұйымдарды тартуды қарастыратын кәсіпорындар мен қызметкерлер арасында еңбек шартын бұзу нысаны. Еңбек шартын бұзу рәсіміне тәуелсіз үшінші тараптың қатысуы шиеленісушілікті болдырмауға және ымыралы шешім табуға мүмкіндік береді.

Аутсорсинг

Outsourcing

Болмашы міндеттерді орындайтын ұйымдардың бөлек бөлімдерін тарату және осы қызметтерді жүзеге асыруға бөгде ұйымдарды жалдау практикасы.

Серіктес

Партнер

Partner

Басқаларға қатысты ортақ іс-шараның бір мүшесі

Серіктестік

Товарищество

Partnership

Коммерциялық ұйымдар қызметінің негізгі ұйымдық-құқықтық нысаны. Қатысушылардың салымдары есебінен құрылған және қызмет нәтижесінде алынған мүлік Серіктестіктің меншігі болып табылады

Серіктестік

Товарищество

Partnership

Коммерциялық ұйымдар қызметінің негізгі ұйымдық-құқықтық нысаны. Қатысушылардың салымдары есебінен құрылған және қызмет нәтижесінде алынған мүлік Серіктестіктің меншігі болып табылады

Патент

Patent

Белгілі бір тауарлар өндіру немесе белгілі бір процестерді пайдалану жөнінде бірнеше жылдарға үкіметтің берген құқығы.

Жарна

Взнос

Payment, fee

табыс, артықшылықтар немесе өзге де сыйақылар алу және сақтау мақсатымен субъектінің шаруашылық мұқтаждары үшін белгілі бір құны бар активтерді (мүлікті, мүліктік құқықтарды, ақшалай қаражатты) жұмсау.

зейнетақы

пенсия

pension

азаматтарға белгілі бір жасқа толғанда, мүгедектігіне байланысты, асыраушысынан айрылғанда, арнаулы қызмет атқарған жылдары үшін, заңнамада көзделген басқа да реттерде берілетін тұрақты ақшалай төлемақы.

Көтеріңкі қаламақы

Гонорар аккордный

Piecework fee

Көлеміне қарамастан жалпы шығарма үшін авторға төленілетін қаламақы

Кепілақша

Залог

Pledge

Шарттың бір тарабының екінші тарапқа тиесілі төлемдер есебінде жүзеге асыру үшін және бүкіл міндеттемелердің қамтамасыз етілуі үшін беретін ақшалай сомасы немесе мүліктік құндылығы.

Саяси көшбасшылық

Политическое лидерство

Political leadership

саяси іс-әрекетті жүзеге асыруда халықтың немесе белгілі бір әлеуметтік топтың мүддесін толық сезініп, қорғай білетін, бойына саяси қайраткерге лайықты қасиеттерді жия білген адам жатады.

Аванс

Prepayment

1) болашақ еңбекақы есебінен алдын ала берілетін ақша не зат, өзара несие берудің бір түрі; 2) кәсіпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың қызметкерлеріне іссапарда жүрген кезеңдегі шығындарына, шаруашылыққа қажетті зат

Прайс-лист

прайс-лист

Price list

Тауар түрлері мен сорттары, қызмет түрлері бойынша бағалар анықтамаcы

Дара кәсіпкерлік

Частное предпринимательство

Private enterprise

Жеке тұлғалардың кіріс алуға бағытталған, жеке тұлғалардың өздерінің меншігіне негізделген және жеке тұлғалардың атынан олардың тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын бастамашылық қызметі.

Жекешелендіру

Приватизация

Privatization

Меншік қатынастарын реформалау арқылы мемлекеттік меншікті меншіктің басқа нысандарына айналдыру процесі

Пайда

прибыль

profit

тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді сатудан түскен табыстың осы тауарларды өндіру мен сатуға немесе қызмет көрсетуге жұмсалған шығыннан асып түсуі.

Кіріс пен шығыс балансы

Доход-росход

Profit-Loss

қаржы балансы. Онда белгілі бір кезең ішіндегі кіріс пен шығыс көздері мен шамасы көрсетіледі және олардың баланстың бір бөлігінің екінші бөлігіне сәйкестігі немесе олардың бір-бірінен асып түсуі белгіленеді. Егер шығыс кірістен асып түссе, баланс тапшы деп аталады.

КӘСІБИ [КӘСІПТІК] БАҒДАР

Перспективное направление

Promising Direction

Жастарға, мектеп бітірушілерге мамандық таңдауға көмектесетін, бағыт беретін шаралар жүйесі

Меншік

Собственность

Property

жеке адамдарға немесе ұжымдарға тиесілі өндіріс құрал-жабдығы мен өнімдері, қаражат

Мүлік

Имущество

Property

Заңды немесе жеке тұлғаның меншігіндегі, иелігіндегі немесе басқаруындағы заттардың, материалдық құндылықтардың жиынтығы; азаматтық құқықтардың (ең алдымен меншік құқығының) материалдық нысаны.

Ұсыныс

Предложение

Proposal

материал құрамын өзгерту немесе қолданылған техниканы, дайындау технологиясын, бұйым конструкциясын өзгертуді карастыратын және ол ұсынылған кәсіпорын үшін жаңа және пайдалы болып табылатын техникалық шешім.

Қоғамдық бірлестік

Общественное объединение

Public Assotiation

Заңдарға қайшы келмейтін, ортақ мақсаттарға жету үшін азаматтардың ерікті бірігуі нәтижесінде құрылған ұйым.

Тұрмыс деңгейінің индексі

Индекс качества жизни

Quality-of-life index

Халықтың, оның топтарының нақты табысы деңгейінің өзгеруін сипат- тайтын көрсеткіш.

Квота

Quata

1) өндіріске‚ өткізуге‚ экспортқа немесе импортқа қатысу үлесі‚ ол ұлттық (мемлекет ішіндегі) немесе халықаралық келісімге не халықаралық топқа қатысушылардың әрқайсысы үшін белгіленеді; халықаралық экономика немесе валюталық-қаржы ұйымының жарғылық қорындағы немесе капиталындағы белгілі бір елдің жарнасы; 2) салық салынатын белгілі бір бірліктен алынатын салықтың мөлшерлемесі (абсолют мөлшерде немесе үлес түрінде);

САУАЛНАМА

Анкета

Questionnaire

Ақпарат алу үшін белгілі бір әлеуметтік топ, немесе ұжымға қойылатын алдын ала әзірленген сұрақтардың жиынтығы, кешені, сұрақтар жүйесіне жауап алуды көздейтін сауалпарақ

Ратификация

Ratification

Жоғарғы мемлекеттік билік органдарының құзыретті өкілдерінің өзара келісімімен қабылданған халықаралық келісімдер мен шарттарды бекітуі. Ратификация келісімдердің заңдық күшіне енуіне мүмкіндік береді.

Жылжымайтын мүлік

Недвижимость

Real estate

Азаматтық актіде жеке тұлға не заңды тұлғаның иелігіндегі жер және басқа жер-сулар, сол жердегі қозғалмайтын мүліктер (ғимараттар, заводтар және т.б.)

Қайта сақтандыру

Перестрахование

Reinsurance

экономикалық қатынастар жүйесі. Бұл қатынастарға орай сақтандырушы тәуекелді істі сақтандыруға қабылдап алады да, сақтандыру қорын жасау және сақтандыру операцияларының тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін нақты сақтандыруға байланысты жауапкершіліктің бір бөлігін келісілген шарттармен басқа сақтандырушыға береді

Жал

Аренда

Rent

ұзына бойы енсіз келген көлбеу қырат; жер бедерінің бір түрі. Пайда болуына қарай эолдық (желді), аллювийлік, мұздақты, сулы-эрозиялық және дефляциялық болып бөлінеді. Ұзындығы бірнеше км-ден жүздеген км-ге жетеді. Биіктігі бірнеше метрден 100 — 160 м-ге дейін болады. Қазақстанда эрозиялық әрекеттен пайда болған жалдар Есіл, Барабы, Ертіс жазықтарында (Ақжал, Балажал, Сарыжал) жиі кездеседі. Жалдың топырағы тегіс жермен салыстырғанда көктемде, жазда жақсы жылынады, топырағы артық ылғалдың зиянды әсерін кемітіп, онда жылу мен ауаның алмасуын жақсартады. Мұндай жерлерде капуста, картоп, қызанақ, мал азықтық қызылша, т.б. жақсы өседі.

Жалға беру

Сдавать в аренду

Rent

лат. arrendare жалға беру) — мүлік (жер, т.б.) иесінің өз мүлкін басқа кісіге өзара келісім бойынша, ақыға уақытша пайдалануға беруі.

Рента

Rent

Капиталдан, мүліктен, жерді пайдаланудан түсетін кіріс

Айналым қоры

Оборотный фонд

revolving Fund

Қордың өндіріс процесінде түгелінен пайдаланылып, құны жаңа өнімге толығынан ауысатын бөлігі

Құқық

Право

Right

(ағылш.1. law (наука); 2. right) – мемлекет орнатқан және оның күшімен қорғалатын, жалпыға бірдей қоғамдық қатынастарды реттейтін тәртіп ережелерінің (нормаларының) жиынтығы. Құқықтың түсініктері бірнеше, бірақ мазмұндары біреу-ақ. Құқық мазмұнының негізгі элементтері:

• қоғамның және адамдардың мүдде-мақсатын қорғау, орындау;

• қарым-қатынастарды реттеп, басқару;

• қоғамды дағдарысқа ұшыратпай, экономикалық, саяси, әлеуметтік, мәдениеттік т.б. бағытын дамытып, нығайту;

• мемлекеттік органдардың, ұйымдардың құзіретін, ара-қатынасын реттеп басқару.

Құқықтың екі түрлі түсінігі болады:

• біріншісі – құқықтың обьективтік түсінігі, қоғамның обьективтік дамуына сәйкес жаңа қатынастардың қалыптасуы;

• екіншісі – құқықтың субьективтік түсінігі обьективтік қалыптасқан қатынастарды реттейтін, басқаратын нормативтік актілерді уақытында қабылдап бекіту

Тәуекел

риск

risk

(Риск; фр. risque қауіп) — жүзеге асырмақ іс-шаралардьщ сәтсіз болып шығуының ықтимал қаупі, осындай қауіпке байланысты іс-шаралардың ездері. «Әйтеуір бір сәті болар» дегенге негізделген көзжұмбай тәуекел және әбден ойластырылган, сәтті болады деген сенімге негізделген нартәуекел ден сараланады. «Тәуекел» термині ойындар теориясы мен шешімдер белгілеу теориясында қолданылады.

Еңбекақы

Зароботная плата

Salary

еңбек қызметін қолдану үшін уақыт бірлігімен өлшенетін (апта, ай), еңбек бағасы.

Мезодеңгейдегі (орта) ынтымақтастық

Сотрудничество на среднем уровне

Secondary Level Cooperative

Әлеуметтік топтар мен топтар, халықтар мен этностар арасындағы ортақ мәселелерді (экономика даму, әлеуметтік мәселелер, этнография даму) және міндеттерді шешуде бірігіп әрекет етуді жатқызуға болады.

ҚЫЗМЕТ

Услуга

Service

[араб]. Еңбек ету аясындағы жұмыс; кәсіп

Үлес

Доля

Share

Бір нәрсені әркімге тарату, бөліп беру.

Акционерлік капитал

Акционерный капитад

Share Capital

Акционерлік капитал — акционерлік қоғамның (АҚ) негізгі капиталы. Оған: жарғылық капитал (оның мөлшері қоғамның жарғысында жазылады); жазылу капиталы (акционерлік қоғам мүшелігіне жазылу жарияланып, сол арқылы жиналады); төленген капитал (акционерлік қоғамға жазылу кезінде түскен қаражаттан құралады) енеді

Акционер

shareholder

акция иесі. Ол акционерлік қоғамға айналған белгілі бір кәсіпорынның мүлкіне ортақтаса алады. Қолында атаулы акциялары бар акционерлер “бір акция бір дауыс” деген принциппен акционерлік қоғам істерін басқаруға қатысуға құқылы. Пайдалы акция иелері белгілі бір пайыз көлемінде қолында жай акциялары барлардан бұрын таза пайданың көлеміне қарамай өз дивидендін алады. Ал жай акция иелері таза пайданы бөлген кезде ғана өз дивидендін алады. Акционер болу үшін акционерлік қоғамда қызмет істеу шарт емес, тек оның акциясын сатып алса жеткілікті.

Синдикат

Sindicate

Монополия нысандарының бірі, құрамына кірген кәсіпорындардың өндірістік және заңды дербестіктерін сақтай отырып, коммерциялық қызметті жүзеге асыруды мойнына алатын кәсіпкерлердің бірлестігі.

ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІК

Малый Бизнес

Small business

Жеке және заңды тұлға құра отырып, жұмысшыларының саны 50 адамнан аспайтын және жыл бойғы активтерінің орташа жылдық құны ҚР бюджет туралы заңында белгіленгендей 60 мың еселенген айлық көрсеткіштен аспайтын кәсіпкерлік іс – әрекет.

Әлеуметтік кәсіпкерлік

Социальное предпринимательство

Social entrepreneurship

Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар (ӘКК) - бұл тауарлар мен қызметтерді сатудан және өндірістен түсім алу мақсатымен өз қызметтерін іске асырушы тұрақты бизнес-құрылым. ӘКК коммерциялық корпорациялардан басты айырмашылығы алынған түсімнің ӘКК құрылған аймақ тұрғындарының әлеуметтік, экономикалық немесе мәдени мақсаттары үшін қайта инвестицияланатыны болып табылады (Қазақстан Республикасы Президентінің жолдауынан, 2006 жылғы наурыз).

Қоғамдық-саяси ұйымдар

Социально-политические организации

Socio-political orgranizations

Халықтың белгілі бір тобының мүддесін білдіріп, қорғайтын, алдына қойған әлеуметтік мақсатқа жету үшін ерікті түрде мүшелікке кірген, оған материалдық көмек көрсететін, өзін-өзі басқаратын адамдардың бірлестігі.

Төлем қабілеті

Платежеспособность

Solvency

Төлем қабілеті, төлем төлеуге қабілеттілік – мемлекеттің, заңды және жеке тұлғалардың төлем бойынша өз міндеттемелерін өздерінде бар ақшалай қаражаттың есебінен толық орындауға қабілеттілігі. Кәсіпорын, егер өзінде бар ақшалай қаражат, қысқа мерзімді қаржы салымы (бағалы қағаздар, басқа кәсіпорындарға уақытша ақшалай көмек) және актив есептесулер (дебиторлармен есептесулер) өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін (қысқа мерзімді несие мен қарызды, кредиторлық берешекті) өтейтін болса, төлем төлеуге қабілетті деп саналады.

Демеуші

Спонсор

Sponsor

Бірінші болып ұсыныс жасайтын немесе оған кепілдік беретін, радио уақытын немесе теледидар уақытын сатып алатын, қамқоршы (қорғаншы) болатын, қайсыбір шараны қаржыландыратын, оны өткізу кезінде өз өнімін жарнамалайтын жеке немесе заңды тұлға; біреу үшін жауапкершілікті өз мойынына алушы тұлға. Демеушілік, әдетте, алынған табысқа қатыспай жүзеге асырылады.

Тұрақтандыру саясаты

Политика стабилизации

Stabilization policy

Өндіріс көлемін және жұмыспен толық қамтамасыз етуді табиғи деңгейде ұстап тұруға бағытталған мемлекеттік саясат.

Акцияны бағалау пакеті

Контрольный пакет акций

Stake

акционерлік қоғамның қызметін бақылауға мүмкіндік беретін акцияның мөлшері (теория жүзінде 50%-тен астам болуы қажет, іс жүзінде одан аз болуы да мүмкін).

Автономды инвестициялар

Автономные инвестиции

Stand-alone investment

Жылдық қолдағы табыс деңгейiне тәуелдi емес инвестициялық шығыныдарды сипаттайды.

Стартап

Start-up

жуырда құрылып, дами бастаған немесе келешекті нарықтарды зерттеу кезеңіндегі компания. Көптеген интернет-компаниялар құрылған дот-ком көпіршігі (dot-com bubble) кезінде стартап термині кең тарала бастады.

Субсидия

Subsidy

Субсидия (лат. subsіdіum – көмек), демеу қаржы – мемлекеттік бюджет есебінен‚ ал беймемлекеттік фирмалар заңды тұлғаның‚ жеке тұлғаның таза табысынан өкімет органдарына‚ басқа мемлекеттерге беретін, көбінесе ақшалай нысандағы бір жолғы жәрдемақы.

Синергетика

Синергия

Synergy

Пән аралық сипаттағы ғылым саласы; күрделі жүйелердің өзін-өзін ұйымдастыруы туралы ғылым, синергетикалық әдісті саяси ғылымда қолдану саяси өмірде өзін-өзі ұйымдастырудың күрделі тетіктерін зерттеуге көбірек көңіл бөледі; тепе-тең емес ашық жүйелердегі кооперативтік құбылыстарды зерттейді.

Салық

Налог

Tax

мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер. Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің , жеке тұлғалардың мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық санат. Салықтардың экономикалық мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін білдіреді.

Тендер

Tender

Тауарларды жеткізу немесе мердігерлерге белгілі бір жұмыстарды орындау жөнінде тапсырыс берудің ерекше нысаны, бұл нысан сауда-саттықты ұйымдастырушылар үшін мәміленің неғұрлым тиімді коммерциялық немесе басқа да шарттарын қамтамасыз ету мақсатында бірнеше жеткізушілерден немесе мердігерлерден ұсыныстар алуды көздейді.

Ұжым

Коллектив

The team

(лат. collektivus - жинақ) – ортақ қоғамдық мақсаттар мен міндеттер біріктірген адамдар тобы. Мұндай топқа жоғары деңгейде дамыған бірлескен қызмет барысында қол жеткізіледі. 2) (nam.collectivus - жинақтаушы деген сөзінен) - бір-біріне әсер ететін, өзара әлеуметтік негізделген мақсаттармен, мүдделермен, өзін ұстаудың нормалары мен талаптарының қажеттілігімен, бірге атқарылатын қызметпен, қызмет құралдарының ортактығымен, басшылық білдіретін еріктің ортақ болуымен біріккен адамдар тобы

ҮЛЕС ҚОСУ

Внести вклад

To contribute

ір істің орындалу, жүзеге асуына атсалысу, септігін тигізу.

Қаржыландыру

Финансировать

To Finance

Қаржыландыру - кәсіпорындарды, салаларды, жалпы экономиканы, әлеуметтік аяны, аймақтарды дамытуға, елдің ұлттық қорғанысын қамтамасыз етуге және қоғамдық өмірдің басқа аяларын дамытуға жұмсалатын шығынды қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету

Кәсіподақ

Профсоюз

Trade Union

Бір мамандықтың немесе өндірістің бір саласында еңбек ететін адамдарды біріктіретін қоғамдық ұйым.

Мәміле өлшемі

Единица сделки

Trading unit

Сатып алу-сату мәмілесін жүргізу үшін қажет тауардың, құнды қағаздардың ең аз мөлшері

Транзакция

Transaction

(ағылш. Transaction, келісім) − тек қана толығымен жасала алатын, мағыналы, минималды түрде логикалық тұрғыдан ойластырылған операция. XX ғасыр басында бұл термин "трансакция" болған еді, қазіргі кезде "транзакция" жазылымына ие.

Жұмыссыздық

Безработица

Unemployment

Елдегі еңбекке қабілетті тұрғындардың бір бөлігі өзіне пайдалы еңбекпен айналысатын кәсіп таба алмай дағдаратын әлеуметтік-экономикалық құбылыс.

Тұтынушы

Потребитель

User

қандайда болсын тауарларды (өнімді, бұйымды, көрсетілетін қызметті) тұтынатын (сатып алатын) тұлға немесе фирма (ұйым); сондай-ақ жеке бастың тұрмыстық мұқтаждары үшін тауарларды (орындалатын жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) ақырғы пайдаланушы, сатып алушы, оларға тапсырыс беруші не оларды сатып алуға немесе оларға тапсырыс беруге ниет білдіруші. Тұтынушы көбінесе тауардың бағасына, пайдалылығына, қолайлылығына, сапасы мен әдемілігіне баса назар аударады. Тұтынушының өндірушінің немесе сатушының клиенті болуы міндетті емес. Мысалы, баласына сағат сатып алған ана дүкеннің клиенті болып табылады, ал оның ұлы – тұтынушы.

Вебинар

Webinar

Оn-line-оқытудың жаңа үлгісі – бұл онлайн-семинар, онлайн-лекция, веб-конференция және с.с. «Вебинар» сөзі (ағылш. тілінен «Web-based seminar») екі сөзден тараған «web» - желі және «семинар». Веб-конференция уақытында қатысушының әрбірі өз компьютерінде отырады, ал олар арасындағы байланыс әр қатысушының компьютерінде орнатылған жүкетлген қосымша көмегімен Интернет немесе веб-қосымша арқылы қолдау көрсетіледі

Ішкі нарық

Внутренний рынок

Елдің ішінде, оның шегінде әрекет ететін нарық, мемлекеттің шекарасы шеңберінде шектелген тауар айырбасы

Бәсеке

Состязание

Сontention

Ортақ ресурсты пайдаланудағы жүйелердің немесе программалардың өзара таласушылығы; қандай жұмыс бекетінің арнаға қатынас құра алатынын анықтауға мүмкіндік беретін үстаным. Бәсеке дегеніміз, бір жағынан, іс-қимыл жасайтын салада ұнамды нәтижеге жету үшін жүріп отыратын экономикалық жарыс, шаруашылық жүргізудің қолайлы жағдайына ие болу үшін, пайданы мол алу үшін тауар өндірушілердің бір-бірімен күресі. Екінші жағынан, ол нарық субъектілерінің өнімді өндіру мен оны өткізудегі және капиталды қолдану сферасындағы ара қатынастары.

Несиелік қатер

Кредитный риск

Сredit risk

Қарызгердің несиегерге қатысты өз міндеттемелерін орындамау қатері: қарызгердің пайыз төлеуден және (немесе) несиегерге тиесілі негізгі (күрделі) борышты қайтарудан бас тартуы мүмкін екендігі.

Бизнес-сылтау

Оқу кейстердің үлгісінде жіне шешім қабылдаудың анықталған алгоритмдеріне сәйкес әзірленген компания мәселесін шешуде жүйелік басқару таәжірибесін тапсыру.

Кeлісім

- тараптардың бәсекені шектеуге немесе жоюға, кәсіпкерлік қызметте негізсіз артықшылық алуға бағытталған кез келген шарттық (тікелей, деңгейлес немесе конгломераттық) қатынасы.

Келісімшарт талаптары

шарттасушы тараптар келіскен және келісімшартта көрсетілген мәміленің тақырыбы, тауарлардың сипаттамасы, бағасы, міндеттемелердің атқарылу мерзімі, тіркелген талаптар, сондай-ақ, шарттасушы тараптардың құқықтары мен міндеттемелерінің өзі. Келісімшарт талаптары сондай-ақ, халықаралық және басқа келісімдермен және келісімшартта сілтеме жасалған ортақ талаптармен де айқындалуы мүмкін.

Тауар белгісі

бір заңды немесе жеке тұлғаның тауарларын немесе көрсететін қызметтерін екінші бір заңды немесе жеке тұлғалардың осы тектес тауарларын немесе көрсететін қызметтерінен ажыратуға мүмкіндік беретін таңба

Тұтыну кооперативі

азаматтар өздерінің материалдық және өзге де қажеттерін қанағаттандыру мақсатымен мүліктік үлеспұлдық жарналарын біріктіру жолымен құратын мүшелік жүйеге негізделген бейкоммерциялық ұйым.

Шаруашылық

белгілі бір анықталған бағыты бар кәсіпорын

Шикізат

- бұрын еңбек әрекетіне түскен және одан әрі өнделуге тиіс еңбек заттары (мысалы, қазылған кеніш, қырқылған жүн); әдетте, шикізат қайсыбір өнеркәсіп саласына: жеңіл, тамақ, т.б. арналған деп ұғынылады;

Экономикалық жүйе

– экономикалық өнімді өндіру, бөлу, айырбастау, тұтыну барысында туындайтын негізгі экономикалық қатынастардың нысаны мен мазмұнын айқындайтын қағидаттардың, ережелердің, заң жүзінде баянды етілген нормалардың тарихи тұрғыда пайда болған немесе белгіленген, елде жұмыс істеп тұрған жиынтығы.