Жойқын сығылу
Жойқын сығылу (ағылш. Big Crunch) — ғаламның түпкі тағдырына арналған гипотетикалық сценарий болып, ол бойынша жаһанның кеңеюі ақыры қайтып, ғалам қайта жеміріле сығылып, нәтижесінде ғарыштық масштаб коэффициенті нөлге жетеді, ал бұл оқиға ғаламның тағы да қайтадан Жойқын жарылыс жасауына мүмкіндік қалдырады. Дәлелдердің көпшілігі Жойқын сығылу теориясының дұрыстығын дәлелдеген жоқ. Есесіне, астрономиялық бақылаулар ғарыштың кеңею жылдамдығы үдей түскенін, әркез гравитациялық әсерден баяуламағанын растайды. Бұл Жойқын мұздау (Big Chill), немесе Жойқын сөгілудің (Big Rip) мүмкіндігі әлдеқайда зор деген сөз.
Жалпы шолу
өңдеу
Жойқын сығылу сценарийі бойынша, ғарыштағы заттардың тығыздығы жеткілікті жоғары, сондықтан гравитациялық тартылыс Жойқын жарылыстан басталған кеңею күшін ақыры жеңеді деп болжайды. FLRW (метрика, Friedmann–Lemaître–Robertson–Walker metric) космологиясы орташа энергия тығыздығына - Хаббл параметріне және космологиялық тұрақты шамаға сүйене отырып ғарыштық кеңеюдің ақыры тоқтап қалатынын болжады. Егер метрикалық кеңею тоқтар болса, онда уақыт өте келе міндетті түрде жиырылу пайда болып, әрі үдеп, соңында жаһан гравитациялық күйреу күйінде аяқтайтын болады
"Жойқын серпіліс" (Big Bounce) деп аталатын нақты теория жаһанның өзі басталған күйіне қайта қайтып, тағы бір Жойқын жарылысқа бастама болар жойылуға жетеді, осылай Жойқын жарылыс және Жойқын сығылу кезеңдерінен тұратын серпілістер арқылы ғалам мәңгі өмір сүреді.[1]
90-жылдардың аяғы мен 2000-жылдардың басындағы эксперименттік дәлелдер (атап айтқанда, алыстағы ғаламатжұлдыздарды (supernova) бақылау және Ғарыш микротолқынды фонын картаға түсіру)[2][3] жаһанның кеңеюі гравитациядан баяуламаған, қайта үдей түскен деген қорытынды шығарды. 2011 жылғы Физика саласындағы Нобель сыйлығы осы жаңалықты ашуға үлес қосқан зерттеушілерге берілді.[4]
Алайда, Роджер Пенроуз (Roger Penrose) Жалпы салыстырмалылық теориясына негізделген теорияны ("конформды циклдік космология" деп аталады) ұсынды. Ол бойынша ғалам барлық материя ыдырап, жарыққа айналғанша кеңейе береді. Сосын әлемде ешбір уақыт немесе қашықтық масштабы болмайтындықтан, ол да Жойқын жарылысқа ұқсас болады (нәтижесінде келесі цикл басталатын Жойқын жарылыс туғызатын Жойқын сығылу болады).[5]
Тағыда
өңдеу- Уақыт оғы
- Бентли парадоксы
- Жойқын жыртылу, Ғалам соңы ғажайып екенін болжайтын бір модель
- Ғалам хронологиясы
- Циклдік ғалам моделі
- Энтропия (уақыт оғы)
- Мәңгілік қайталаным
- Космологиялық дәуірлер тізбегі
- Алыс болашақ тізбегі
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Jennifer Bergman, The Big Crunch, Windows to the Universe (2003).
- ↑ Wang, Yun; Kratochvil, Jan Michael; Linde, Andrei; Shmakova, Marina (2004). "Current observational constraints on cosmic doomsday". Journal of Cosmology and Astroparticle Physics 2004 (12): 006. arXiv:astro-ph/0409264. Bibcode 2004JCAP...12..006W. doi:10.1088/1475-7516/2004/12/006. ISSN 1475-7516.
- ↑ McSween, Stephen A. "Dark Energy and the Red Shift in a Contracting Universe." [1]
- ↑ The Nobel Prize in Physics 2011.
- ↑ Penrose, Roger. "Cycles of Time: An Extraordinary New View of the Universe [Hardcover]." (2011).