Жылан қайыс

Жылан қайыс — қазақтың әдеп-ғұрыпындағы қалыптасқан ескі ырым, жас адамның сана-сезімін, сенімін, болашаққа деген үмітін, талап-мақсатын шыңдайтын салт.

Ырым баланын 4 жасқа толған, яғни қоян мүшел жасына келген кезінде жасалады. Баланың әкесі мен сол ауылдың дарханы (темірші ұста) өздері бір күнді белгілейді. Бұл әдетте күздің мазаң желді күні болады. Айтылған күні түске қарай ата-ана, баласын ертіп дарханның үйіне баратын болған. Қонақтарын төрге отырғызған дархан дүрілдертіп көрік басады, темір соғып ырым жасайды. Содаң соң үйдің іргесіне, болса шын, болмаса бутафориялық жасанды сауыт-сайман мен қару-жарақты үйіп қояды. Дарханның өзі үстіне жылан түстес сұр торқадан тоқылған шекпен киеді. Ырым былайша жасалынатын болған: дархан сауыт-сайман мен қару-жараққа арқасын, балаға бетін беріп, екі аяғын алшақ қойып тұрады. Содан баланы аяғының арасынан ары бір, бері бір екі рет өткізеді. Бірнеше еңбектеп өткенде бала сауыт-сайманды киеді. Екінші өткенде бойына қару-жарақ тағынады. Содан соң дархан екі алақанын отқа қақтап алады да, баланың бетін сипайды. Ырым осымен аяқталады. Кейде ырымның соңында балаға басқа ат қойылуы мүмкін.

Бұл ескі ырым, заманында бүкіл қазақ сахарасына тән болса керек. Уақыт өте, Алаш жұртының көне әскери демократиясының бөлініп-алынбас бөлшегі болып саналатын бұл ғұрып, көшпелі тұрмыстың өзгеру, құбылу қалпына орай, кей жерлерде ұмытылса, кей жерлерде бұрынғы мағынасынан айырылып, тек қана мифологиялық рудимент (қалдық белгі) кейпінде сақталыпты. Таласбек Әсемқұлов

.