Жылудинамика

Патология (грекше патһос – қасірет,зардап шегу және логос – ілім,ғылым ) – патологиялық процестер мен жеке ауруларды зерттейтін ғылым. Қалыптан тыс ауытқу әдетте патология деп аталады. Медицинаның адам мен жануарлар организміндегі әр түрлі ауытқуларды зерттейтін клиника саласы. Патологияның негізгі екі саласы бар: Патологиялық анатомия және Патологиялық физиология.

Бұдан басқа, өлкелік патология, әскери патология, кәсіптік патология деген салалары бар. Соңғы кезде салыстырмалы патология (аурудың дамуын эволюциялық тұрғысынан қарап, олардың адам мен жануарлардағы даму ерекшелігін айқындау) қарқынды дамуда.

Паталогиялық физиология - медицина ғылымының аурудың пайда болуы, меңдеу барысы мен салдарын, ауру организмдердің тіршілік заңдылықтарын зерттейтін саласы. Патологиялық физиологияның міндеті – ол патологиялық процестердің дамуының жалпы зандылықтарын анықтау.Патологиялық физиологияның мақсаты:

1)Патологиялық процестерге дер кезінде балау жүргізу.

2)Патологиялық процестерді тоқтату үшін дұрыс емдік шараларды қолдану.

3)Патологиялық процестерді болдырмау.

Патологиялық физиология 3 бөлімге бөлінеді.

1. Жалпы бөлім – нозология.Бұл бөлімде аурудың және патологиялық процестердің этиологиясымен патогенезі зерттеледі.

2. Типтік патологиялық процес.Бұл бөлімде көп аурулардын негізі болып табылатын патологиялық үрдістер оқытылады.

3. Жеке патологиялық физиология.Бұл бөлімде жеке мүшелер мен жүйелерде болатын патологиялық процестер оқытылады.

Патологиялық физиология экспериментальді ғылым болып есептеледі. Патологиялық үрдісті толық анықтау үшін ұзақ немесе созылмалы және қысқа мерзімдік эксперименттер қолданылады.Эксперименттердің түрі патологиялық үрдістің даму сипатына, аурулардың түріне байланысты болып келеді. Патологиялық физиология өз міндетін айқындау барысында физиологиялық, биофизикалық, биохимиялық, гистологиялық, патоанатомиялық зерттеулерді қолданады.

Патологиялық физиологияның даму тарихы

Патология тарихы басқа ғылым салалары сияқты әлеуметтік – экономикалық адамзат қоғамынын дамуымен тығыз байланысты. Негізгі тарихи маңызды патологиялық теорияларға – онтологиялық, гуморальдық, солидарлық, мүшелік патология, жасушалық және қазіргі заманғы патология саналады.

Онтологиялық патология ерте заманда адамдардын табиғатқа, құдайға табынатын уақытында пайда болды.Ол кезде өмір мен денсаулық адам денесіне сау жанның келуімен, ауру- сырқау адамға немесе жануарға зұлым күштердің келуімен, өлім – жанның денеден кетуімен түсіндірілген. Осыған байланысты аурудың себептері мен емдеу жолдары зұлым күштерді адамдар және жануарлар денесінен қуу арқылы жүргізілген. Өлгеннең кейін денеге тиісуге болмаған, себебі денеге тиіссе оның ішіндегі жаны сыртқа шығып адамдар мен жануарларга ауру болып келеді деп есептелген. Адамзаттың дамуына байланысты материалистік бағыт қалыптасты. Материалистік бағыттың ең негізгі көзі Ежелгі Грекия болып табылады.Осыған байланысты Ежелгі Грекияда көптеген ғылымның және мәдениеттің негізі каланды. Грек тілінің ғылыми терминдерде көптеп кездесуі осымен түсіндіріледі.

Грек дәрігері Гиппократ (б.з.д. V – IV ғ.ғ.) сол кездегі түсінік бойынша дене төрт стихиялық элементтен – оттан, судан, жерден, ауадан тұрады деп есептеген. Осыған байланысты жануарлар да осы төрт элементтен құралады деп санаған. Мысалға қызыл оттай ыстық қан – отқа, ал сұйық,салқын сөл ( сілекей ) – суға ұқсатқан. Гиппократ ең алғашқы болып ауру жөніндегі материялды көзқарас – гуморальдық ( лат. Гумор – сөл) патологияны енгізді.Сол кезде Демократтың (б.з.д. V ғ.) атомдық көзқарас теориясы пайда болды. Ол теория бойынша заттар бөлінбейтін ең соңғы ұсақ атомдардан ( грек. атомс – бөлінбейтін ) кұралады. Осыған байланысты аурудын себебі атомдардың денеде дұрыс орналаспағандығынан деп танылып солидарный ( лат. солидус – тығыз ) патология негізін калады.Осыған байланысты емдеу - жылумен және салқынмен, басқа да табиғи шаралармен денедегі атомдарды дұрыс орналастыруға тырысты. Біздін замынымыздың II ғасырында өмір сүрген ғұлама ғалым Гален гумаральдық және солидарлық патологияны біріктірді және осы емдік шаралар дәрігерлік ойлауда да, тәжірибеде де біздің заманымызға дейінгі XVII-XVIII ғасырларға дейін пайдаланылды. Осы кезде техника мен механиканың дамуы қоғамда механикалық заттарды кеңінен қолдануға әкелді. Осыған байланысты адам организімі де механикалық тұрғыдан қарастырылды. Бельгиялық дәрігер Андрей Везалий (1514 - 1564) анатомияның негізін салушы болып табылады, себебі ол адам денесін сойып, адамның дене мүшелеріне нақтырақ сипаттама беріп жазды. Ағылшын дәрігері Гарвей (1578-1657) қан айналымын ашып, ғылыми физиологияның негізін қалады. Итальяндық ғалым Мальпиги (1628-1694) кейбір дене мүшелеріне микроскопиялық сипаттама беріп гистологияның негізін қалады. Ауру дене мүшелерін микроскопиялық зертеу арқылы неміс ғалымы Рудольф Вирхов жасушалық патологияның негізін қалады. Бұл теория XIX – XX ғасырларда кең таралып, қолданылды. Бұл теориянын кемшілігі – әр түрлі ауру жергілікті органдардың ауруымен түсіндірілді , бірақ та барлық дененің ауруын мойындамады.Ауырған жер тек зақым келген дене бөлігі ретінде ғана қаралды. Сондықтан да емдеу шаралары жарақат алған жерге ғана жұргізілді.

Кеңес дауіріндегі патологиялық физиология

Паталогиялық физиология дербес ғылым ретінде XIX ғасырдың II жартысында дами бастады.XVII ғасыр мен XIX ғасырдың I жартысында « Жалпы патология » ретінде терапия , физиология , патологиялық анатомия курсының құрамында енгізіліп оқытылды . Негізін қалаушылар болып Россияда – Пошутин, Францияда – Кон Гейм, Германияда – Клод Бернар және Вирховтар болып табылады. Француз ғалымы Клод Бернар ( 1822 - 1875 ) ғылымға өзінің жасаған аурушан эксперименталды процесін енгіп, патологиялық физиологияның негізін қалаушылардын бірі болды. Россияда алғаш рет 1874 жылы патологиялық физиология кафедрасы Қазан мемлекеттік Университетінде ашылды. Одан кейін 1879 жылы Петербургте Медико-хирургиялық академияда патологиялық физиология кафедрасы бой көтерді. Кеңестік жануарлар патологиясының негізін қалаушы И.И.Равич (1822-1875) болып есептелді , ол «Жалпы зоология» (1960 ж.) кітабының авторы. Н.И.Шохор (1887 – 1941) алғашқылардың бірі болып жануарлардағы патологиялық физиология кітабын және жылқылардағы ас қорыту органдарынын қалыпты және ас қорытудың патологиялық физиология жағдайда фистула қою әдісін туралы жазды. Мәскеулік патофизиологияның негізін салушы А.Б.Фохт (1848 – 1953 ) Қан айналымның,жүрек ақауын және т.б. зертттеді.Оның Кеңестік патологиялық анатомияға елеулі үлес қосқан Н.Н. Мари (1858-1921) , К.Г.Боль (1871-1959) , Б.К.Болю (1897-1958) , Н.Н.Баллу (1897-1958) өз кезектерінде әр түрлі кітаптар, ғылыми еңбектер , қазіргі жануарлар патологиясында қолданылып жүрген әдістерді , диогностиканың негізін қалады.

Қазақстанда

Қазақстанда патологиялық физиономия жөніндегі зерттеулер 1933 жылы қазіргі Қазақ ұлттық медициналық университетінде патология факультетінің кафедрасы ашылғаннан кейін басталды. Патологиялық физиология мәселелерімен, сондай-ақ республикадағы басқа да медициналық университеттердің тиісті кафедралары мен орталық ғылыми-зерттеу лабораториялары, Алматы дәрігерлер білімін жетілдіру институтты, ҚР Денсаулық сақтау министрілігіне қарасты бірқатар ғылыми-зерттеу институттарының эксперименттік лабораториялары шұғылданады.