Жылқының ринопневномиясы

Жылқының ринопневномиясы (лат. Rhinopneumoniae equorum) немесе Биенің вирустық іш тастауы, Жылқының герпесвирустық инфекциясы — биенің буаздығының екінші жартысында іш тастауымен, жас құлынның тыныс жолдарының жіті қабынуымен ерекшеленетін аса жұғымтал ауру.

Тарихи деректер

19 ғ. ортасына дейін жылқының кілегейлі қабықтары қабынып, ыстығының көтерілуі арқылы байқалатын бұл ауру тұмау ретінде қарастырылып келеді. 1922-23 жылдары оны АҚШ-та Димок пен Эдвардс сипаттады, ал Германияда аурудың диагнозын 1937 жылы Мисснер мен Хармс қойды. Кейіннен ауру Америка мен Европаның басқа елдерінде, Африка мен Азия құрлықтарында анықталды.

Індеттік ерекшелігі

Ауруға жылқы тұқымына, жынысына, жасына қарамай шалдығады. Әйтсе де төл сезімтал келеді. Таза қанды асыл тұқымды жылқылар жиі ауырады, ал жергілікті жылқылар төзімдірек келеді. Басқа жануарлардан есек, қашыр пони ауырады. Ринопневномияның вирусы ауру жылқының қанында, танаудан аққан сорада болады да, жануар пысқырған кезде аэрозоль ретінде ауаға шашырайды. Буаз биенің шаранасында вирус мол шоғырланады да, іш тастаған кезде сыртқы ортаға бөлінеді. Тастанды төл, шу және шарана негізгі жұғу факторы болып табылады. Вирустың айғыр шәуітімен берілетіндігі толық дәлелденген жоқ.

Өтуі мен симптомдары

Ринопневномияның жасырын кезеңі 3-7 күн. Ауру кәдімгі өткенде ересек жылқының жоғарғы тыныс жолдары қабынып, ыстығы 39-40°C кейде 41°С-қа жетіп, жануар жабырқап, күйзеледі. 2-3 күн өткенде тыныс жолдарының қатарлы қабынуы қайтып, дененің ыстығы басылады. Малдың күтімі жақсы болса ауру жеңіл өтіп, қатар процестері онша білінбейді, тек дененің қызынуы ғана байқалады. Күйі нашар жылқылардың жұтқыншақ сөл түйіндері ұлғайып, кейде фарингит және көмейдің ісінуіне байланысты жануар ентігіп тыныс алады. Сирақтарындағы тарамыс қынаптары қабынып, пододерматит байқалады. Ауру аса зілді өткенде миокардит байқалып, жүректің қызметі бұзылады. Орталық жүйке жүйесі мүкістеніп, жануар селқостанып, аяғын тәлтіректеп басады, жақтың, құйрықтың, сфинктрдің жүйкелері салынады. Ауру басқа вирустық немесе бактериялық инфекциялармен асқынса пневномия байқалады.

Патологиялық-анатомиялық өзгерістер

Патологиялық-анатомиялық өзгерістер негізінен кілегейлі қабықтарда байқалады. Бұл процестер қарқынды қатарлы қабыну, қанталау, бөріткен түсу, ойылым пайда болу арқылы сипатталады. Септицемия кезінде жүрек етінде, бауырда, бүйректерінде әртүрлі дәрежеде паренхималық дегенерация орын алады. Мононуклеарлы макрофагтар жүйесінде пролиферация процестері болады. Шашыранды менингоэнцефалит белгілері байқалып, омыртқа маңындағы жүйке түйіндерінде лимфоциттер пен нейтрофилдер шоғырланады. Тастанды төлде геморрагиялық дитаез байқалады. Көкірек және құрсақ қуыстарында біршама қанды сарысу болады.

Емі

Телімді арнайы дәрмектер жоқ. Аурудың бастапқы кезеңінде дене қызуы 40,5°С-қа жетсе ыстықты басатын дәрілермен емдейді. Танау қуысы мен өкпенің зардаптануы біліне бастаса антибактериялық ем қолданылады. Жас құлынға ауру тумай тұрып немесе туа салысымен жұғады. Ондай төлге ерекше күтім және антимикробтық ем қажет. Мұндай шара қолданылмаса ауру асқынып, пневномия, ішектің атониясы, қуықтың қабынуына әкеп соғады. Уақытылы және шұғыл жүргізілген ем нәтижелі болады. Әдетте ауру мал әбден жазылып кетеді, кей жағдайда жүйке жүйесі зақымдауының салдары байқалады.

Дауалау және күресу шаралары

Ринопневномия байқалған шаруашылықта шектеу қойылып, биелерге айғыр қосуға тиым салып, қолдан ұрықтандырады. Ол үшін сұйық азотта сақталған ауру басталғанға дейінгі мерзімде алынған немесе сау шаруашылықтан әкелінген шәует пайдаланылады. Ауру шыққан кезде табындағы барлық ауырған немесе ыстығы көтерілген биелерді бөліп алып, құлындағанға дейін оқшаулап ұстайды. Ауырған құлындарды ерекше күтімге алып, енесін саумайды. Жазғы ыстыққа көлеңкелі жерде, қыста жылы қорада ұстайды. Тастанды төл мен шуын, көңді жем-шөптің қалдығын өртеп жібереді.