Жүсіп - Зылиха

"Жүсіп - Зылиха" - ғашықтық дастан. Негізінен Інжіл мен Құрандағы Жүсіп пайғамбар туралы оқиғаға құрылған. Сюжеті Шығыстың көп ақындарының шығармаларына өзек болған. Оның ауызша нұскаларымен бірге жазба нұсқалары да бар. Дастанның көне қолжазбалары Британия мұражайында және Будлин кітапханасында сақталған. Қазақ халқы арасына "Жүсіп - Зылиха" жыры ерте кезден-ақ кең тараған. Мысалы, Алтын Орда дәуірі әдебиетінің көрнекті өкілі Дүрбек ақын да оғыз-қыпшақ тілінде "Жүсіп - Зылиха" (1409) дастанын жазған. Дастанның 1516 жылы көшірілген ең көне нұсқасы Тұркияның Топқани кітапханасында, ал 1563 жылы көшірілген 2-нұсқасы Париж ұлттық кітанханасының сирек кездесетін қолжазбалар қорында сақтаулы тұр. Дүрбек дастанға Алтын Орда мен Мауераннаһрда 14-15 ғасырларда болған кейбір тарихи оқиғаларды озек еткен. Дастанның негізгі идеясы - ел билеушілер арасындағы тәж бен тақ үшін, байлық пен мансап үшін жиі-жиі болатын қанды соғыстардың, агайын адамдар арасындағы бақталастық пен алауыздықтың, шектен тыс қатыгездіктің зардаптарын көрсету. "Жүсіп - Зылиха" дастанының сюжетін өзге ақындар да нәзира үлгісімен қайта жырлаған. Мысалы, қазақ ақыны Ж.Шайхысыламұлы да осы сюжетті арқау еткен "Жүсіп - Зылиха" қиссасын жазып, оны Қазан баспаларынан бірнеше рет (1898, 1901, 1913) бастырып шығарған.