Жұмбақ найзағай

Жұмбақ найзағай (ағылш. Ball lightning) — бұл табиғаттың аса қызық құбылыстарының бірі - шар тәрізді, домалақ найзағаймен болған көптеген кездесулердің бірі. Шар тәрізді найзағай тек қана оптикалық елес пен әркімнің көз алдануы, одан басқа түк те емес деген пікір айтылады.

Француз физигі Маскар оны “әсіре қиялдың нәтижесі” деп атады. Өткен ғасырдың аяғында физика жөніндегі неміс оқулықтарының бірінде: шар тәрізді найзағай болуы мүмкін емес, өйткені ол “табиғат заңдарына сай келмейтін құбылыс” делінген.

Табиғаттын бұл ғаламатын көрген адамдардың әңгімесіне қарағанда, шар тәрізді найзағайдың үлкендігі кейде футбол добындай, ал кейде одан да көлемдірек болады. Ол ауада мейлінше баяу қозғалады. Кей жағдайда шар тәрізді найзағай тырс етіп, өзінен-өзі жоқ болып кетеді. Шарлардың түсі әр түрлі болатын көрінеді. Оны көргендер: қызыл, көз қарықтырғандай аппақ, көкпеңбек, тіпті қара да бола береді дейді.

Факт: Электр сымдары тартылған бағанға таяу жерге жай түседі. Тап сол мезетте сымнан жасыл сары ұшқын көрініп, ол “тұтана” бастайды. Шар пайда болды да, ол бағаналар арасында тартылған сымның бойымен баяу жылжып кете барды. Бірте-бірте әлгі шар қызара бастады. Бұдан соң тартулы сымдардың төменгі желісіне түсіп, одан кейін теректің жапырағына құлады. Қатты тырсыл шығып, қызыл ұшқындар шашаырады. Бірнеше кішкентай домалақ шар пайда болып, теректін бұтақтарымен өрмелей жөнелді. Осынын бәрі он секундтай уақыттын ішінде болып өтті.

Шар тәрізді найзағайдың пайда болуы жөнінде жалпы жұрт қабылдаған ғылыми түсініктеменің әлі жоқ екенін айта кеткен жөн. П.Л. Капица пікірінше, шар тәрізді найзағай атмосферадағы электр күшінен күн күркіреп, найзағай жарқылдағанда пайда болатын радио сәулелерінен қуат алады. Егер деп жазады ол: “бізге әлі беймәлім қуат көздері табиғатта жоқ болса, онда қуаттың сақталу заңы негізінде мынаны басшылыққа алуға тура келеді: шар тәрізді найзағай жарқылдаған кезде оған үздіксіз нәр беріп тұратын әлдендей бір қуат бар. Біз сол кушті шар тәрізді найзағайдан тыс жерден іздеуге мәжбур болып отырамыз. Радио толқындары неғурлым күшейе түскен жерде шар тәрізді назағай пайда болады”