Збруч
Збруч (укр. Збруч) — Украинаның батысындағы Днестр өзенінің саласы. Ұзындығы 247 км, алабын ауданы 3330 км². Тернополь және Хмельницкий облыстарының шекарасында Подольск тауының бойымен ағып жатыр. Збруч жағалауында Кудринецкий қамалы, Чернокозинецкий қамалы, «Медоборы» қорығы және «Подольский Товтры» ұлттық табиғи паркі орналасқан.[1] Ол Подольск тауынан бастау алады, жоғарғы ағысында кең, кейде батпақты алқапта, төменде - тар алқапта ағып жатыр. Негізінен қар мен жаңбыр суынан қоректенеді. Орташа су шығыны шамамен 7 м3/сек (Витковцы ауылы). Кеме қатынасы жоқ.[2]
| Збруч | |
|---|---|
| укр. Збруч | |
| |
| Сипаттамасы | |
| Ұзындығы | 247 км |
| Су алабының ауданы |
3330 км² |
| Су шығыны | 7 м³/с |
| Су ағысы | |
| Бастауы | Подольск тауы, Белозирка ауылы |
| • Координаттары | 49°43′44″ с. е. 26°09′58″ ш. б. / 49.72889° с. е. 26.16611° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Сағасы | Днестр |
| • Координаттары | 48°32′21″ с. е. 26°26′38″ ш. б. / 48.53917° с. е. 26.44389° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 48°32′21″ с. е. 26°26′38″ ш. б. / 48.53917° с. е. 26.44389° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Орналасуы | |
| Ел | Украина |
| Аймақ | Тернополь облыысы, Хмельницкий облысы |
Өзен шекарасы тарихы өңдеу
Збруч алқабының қатаң меридиандық бағыты оның тарихи рөлін айтарлықтай дәрежеде анықтады. Сонау 1385 жылы өзен Галичин мен Подолияны – тиісінше Польша мен Литва жерлерін бөлді. XVIII ғасырдың аяғында Збруч өзені екі қуатты империяның – батыста Австро-Венгрия мен шығыста Ресейдің шекарасына айналды.
1917-1922 жылдардағы аласапыран кезеңде өзенді қарсылас күштер - австро-венгр, орыс, неміс, украин әскерлері бірнеше рет кесіп өтті. Содан кейін ол Поляк-Литва Достастығы мен Кеңестік Социалистік Республикалар Одағын екіге бөлді. Збруч шекаралық өзенінің мәртебесін 1939 жылы қыркүйекте Қызыл Армия Польшаға басып кірген кезде ғана жоғалтты. Бүгінде ол Украинаның екі облысын - Тернополь мен Хмельницкийді бөліп тұр. Екі жағалау арасындағы ең айқын контрастты екі елді мекеннің – Волочиска (Хмельницкий облысы) және Подволочиска (Тернополь облысы) аймағында байқауға болады. Егер біріншісі бет-әлпеті мен сұр сәулеті бар типтік "кеңестік" қала болса, екіншісі Австрия-Венгрия империясының бай сәулет мұрасына ие.
Сипаттамасы өңдеу
Өзеннің бастауы Авратин тауының баурайында, Щасновка ауылының маңында орналасқан. Әрі қарай, Збруч Подолияның таулы жоталарын кесіп өтіп, оңтүстікке қарай ағып жатыр (төмендегі картаны қараңыз). Ең ірі салалары: Самчик, Самец, Ольховый Поток, Гнилая, Грабарка, Бовванец, Кизя. Збруч өзені Днестрге ежелгі Окопи ауылының маңында құяды. Өзеннің атауына қатысты зерттеушілер бірнеше болжамдарды алға тартты. Солардың біріне сәйкес, «збруч» гидронимі ежелгі шежірелерде айтылған жергілікті «бораны» тайпасының атынан шыққан. Басқа нұсқа оны осы аймақта кеңінен қолданылатын «збручи» диалекті сөзімен салыстырады, жергілікті тұрғындар батпақты аймақты осылай атаған.
.JPG)
Өзеннің жалпы ұзындығы 247 шақырым, су жинайтын алабы 3350 шаршы км. Збручтың ені 8-12 метр, тереңдігі 1,5-2 метрден 4 метрге дейін өзгереді. Арна өте қатты ирелеңдейді, әсіресе төменгі ағысында. Еңіс жазық өзен үшін жеткілікті үлкен және 0,8 м/км құрайды. Арнадағы су ағынының орташа жылдамдығы 0,57 м/сек. Еңісі 0,8 м/км. құрайды, арнадағы су ағынының орташа жылдамдығы 0,57 м/сек. Збруч өзені орманды жерде ағып өтеді. Ағаштардың ішінде үш түрі басым - қызылқайың, емен және шаған. Жоғарғы ағысында өзен аңғары рельефте әлсіз көрінеді, жағалары жұмсақ және жырылған. Орта ағысында ол өте тік беткейлері мен көптеген травертинді жыныстардың үстіңгі қабаттары бар V-тәрізді каньон түрінде болады, көбінесе судың үстінде салбырап тұратын шағын гротолар мен шыңдарды құрайды. Збручтың жағасындағы алқаптың қол жетімді емес жерлерінде шөпті өсімдіктердің сирек кездесетін түрлері өседі.
Збруч бойындағы назар аударарлық жерлер өңдеу
Өзеннің орта ағысында 1990 жылы «Медоборы» табиғи қорығы құрылды. Оның басты танымал жері - Шығыс Еуропадағы ең танымал орындардың бірі - Бохит тауы. Дәл осы жерде пұтқа табынушылық ғибадатханасы, атақты Збрухан пұты орналасқан. Бүгінгі күні мүсін Краковтағы археологиялық мұражайда сақтаулы. Збруч жағасында көптеген сәулет, археологиялық, тарихи және мәдени ескерткіштер сақталған:
- Токи ауылындағы 16 ғасырдағы қамалдың қирандылары.
- Сатановодағы тас қамал қалдықтары.
- Зеленая ауылындағы Иоаннның ағаш шіркеуі.
- Гусятиндегі шекаралық кеңестік колоннада.
- Скала-Подольскаядағы Успен шіркеуі (1719).
- Збручанийдегі Николай шіркеуі (XIV ғасыр) - Тернополь аймағындағы ең көне діни ғимарат болып табылады.
Збручтың сағасында ежелгі Окопи ауылы орналасқан. Дәл осы жерде 1939 жылға дейін үш мемлекеттің – Польшаның, КСРО-ның және Румынияның шекаралары түйіскен болатын.
Өзеннің өзі байдаркада туристік рафтинг үшін танымал орын. Өзен жағасында көптеген демалыс орындары бар.[3]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Словари и энциклопедии на Академике https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/48328
- ↑ Большая советская энциклопедия https://gufo.me/dict/bse/%D0%97%D0%B1%D1%80%D1%83%D1%87
- ↑ Антон Савчук Збруч өзені: ұзындығы, орналасуы, жағалауларының табиғаты және көрікті жерлері https://fb.ru/article/450786/reka-zbruch-dlina-raspolojenie-harakter-beregov-i-dostoprimechatelnosti