Зұлқаш Оспанұлы Баймырзаев

Зұлқаш Баймырзаев (1898-1938) - қазақтан шыққан тұңғыш ихтиолог – ғалым. Мәскеу, Қырымда Керчь мемлекеттік балық тресінде жоғарғы лауазымды қызмет атқарған.

Өмірбаяны

Зұлқаш Баймырзаев революциядан бұрын орыс, казак байларының аяусыз езгісін көрген жұмысшы отбасынан шыққан. Зұлқаштың әкесі Оспан әуелі диқан, одан кейін қазақ байлары мен орыс кәсіпшілерінің балықшысы болған. Зұлқаш өзге жұмысшы, жалшы балаларымен бірге Форттағы орыс-қазақ училищелерінде оқыды, зеректігімен көзге түсті. Баймырзаев ақпан төңкерісінен кейін Маңғыстауда уездік соттың тілмашы әрі қағаз көшірушісі, кейіннен кеңес қызметкері, Адай, Табын ревкомының төрағасы болды. 1921 жылы Қазақстан өлкелік партия комитеті З.Баймырзаевты Москвадағы Я.Свердлов атындағы Коммунистік Университетке оқуға жібереді. Бірақ кадр тапшылығы көп оқуға мүмкіндік бермейді. 1921 – 25 ж. Мәскеу коммунистік университетінің тыңдаушысы, Адай уездік ОГПУ бастығының орынбасары. 1925-1926 жылдары Түркістан мен Шалқар укомының секретарі, кейін Ақтөбе губкомы председателінің орынбасары және үгіт-насихат бөлімінің меңгерушісі болады. Осы кезде Қазақстан Орталық Атқару комитетінің мүшелігіне сайланады. Баймырзаев 1927-1928 жылдары Қарқаралы округтық атқару комитетінің председателі одан кейін укомның бірінші секретары болып қызмет жасаған кезінде Қазақстан Орталық Атқару комитетінің мүшелігіне екінші рет сайланады. Ол кезде 219 мың халқының 91 проценті көшпелі, темір жол мен су жолынан қашық, 18 процент егістік, бау-бақшалығы бар, мал өнімінен басқа өндірісі жоқ уезд экономикасын көтеру мәселесін З.Баймырзаев мықтап қолға алады. 1925 – 29 ж. Түркістан мен Шалқар уездік комитетінің хатшысы, Ақтөбе губкомы төрағасының орынбасары, Қарқаралы окруктік аткомының төрағасы, Гурьев округ партия комитетінің хатшысы болды. 1932 ж.Мәскеудегі Тимирязев атындағы ауылы шаруашылық академиясының балық шаруашылық институтын бітіреді. Академияда тамаша іскерлік қабілетімен, принципшілдігімен көзге түскен З.Баймырзаев 1932 жылы институтты бітіргенге дейін сондағы партия ұйымының секретары болады. Жоспарлаушы - инженер мамандығын алған ол Сыртқы елдермен сауда жасау саласындағы аспирантурада оқып, «Арал, Каспий және Қара теңіз балық шаруашылығының қазіргісі мен болашағы» деген тақырыпта еңбек қорғайды. Осы ғылыми еңбегі үшін оған ихтиолог - инженер деген екінші мамандық беріледі. 1933 жылы ВКП(б) Орталық Комитетінің жолдамасымен З.Баймырзаев Орта Азия Саяси секторының нұсқаушысы және Мары мақта МТС - ының саяси бөлім бастығы қызметіне Түрікмен ССР - ына жіберіледі. З.Баймырзаев жетекшілігімен Мары МТС - ның большевиктері, комсомолецтері мен колхозшылары жоспардан тыс 69 805 центнер Египет мақтасын беріп, Отан алдында үлкен абыройға ие болады. 1934 – 35 ж . Бүкілодақтық «Рыбоплодэкспорт» бірлестігінің Ленинград бөлімінде және Сыртқы істер халық комиссарының шет елдер бөлімінде жауапты қызметкер. 1936 ж. Керчь мемлекеттік балық тресі бастығының орынбасары және бас инженері Балық шаруашылығымен айналысқан маман трест жұмысын жолға қоюға жігер сала кіріседі. Ол «Керченский рабочий» газетіндегі (1936,2 февраль) «Теңіз байлығын кең пайдаланайық» деген мақаласында балық шаруашылығында қол еңбегін жеңілдетіп, жүзбелі завод-рефрижераторларды көбейту мәселесін көтереді. З.Баймырзаев ғылыми-зерттеу институтының қызметкері бола жүріп, 1934 жылы Қара теңізден Каспийге жіберілген кефаль уылдырығының Еділ өзенінде қырылу себептерін анықтап, кефаль шабақтарын Каспийге өсіру проблемасын шешуге қатысты. 1936 жылы кефаль шабақтарын Кура өзенінің жылы суына жіберуге кеңес беріп, оның өсіп, жетілуі жөнінде ғылыми жетекшілік етеді. 1937 ж. Қырым АКСР-інің Балық өнеркәсібі бас басқармасының орынбасары қызметтерін атқарған. Зұлқаш сонау алмағайып кезеңнің, 20 ғасырдың 30 шы жылдары орыс-украин арасында Қырым өңірінде қызмет еткен қазақтан шыққан жалғыз азамат.

Сіңірген еңбектері

Ол қоғам қайраткері бола тұра өзінің ихтиология саласындағы жұмысын да қоса атқарған.Сол Қаратеңіз жағалауынан Каспий теңізіне кефаль балығын алып келіп жерсіндерген. Қазіргі таңда осы кефаль балығы Маңғыстау өңірінен экспортқа шығатын қызыл балықтан кем түспейтін өнім болып саналады. Кефаль өсіру мейлінше жемісті болды. Қазіргі кезде Каспий теңізінің фаунасында 854 түрлі балықтар мен басқа да су жануарлары болса соның екеуі сүйекті балықтар класы-кефаль туысына жататын – «сингиль», «остронос» Каспий теңізінің акваториясына тұтастай таралған кефаль түрлеріне айналды.Атамыз өз басы қатерде жүрсе де өмірінің соңғы күндеріне шейін халқы үшін аянбай қызмет етіп,ғылымнан да қол үзбеген. Мемлекеттік қайраткер Әбіш Кекілбаев ол туралы: «Ол қиян түкпірде туып, қилы заманда күрескер жігерімен, зеректігімен биік адамгершілігімен ерекше көзге түскен арыс. Тағдыр мен тарих оны ең қиын шайқастар мен сайысқа салды. Соның бәрінен абыроймен өте алды. Сауатсыздықпен енді күрес бастап жатқан қыр қауымынан әлемдік державаға айналған іргелі елдің танымал қайраткеріне дейін шарықтап өскен жарық жұлдыздардың бірі. Өз халқына қылаудай қиянат жасамаған адал перзент. «Тұлпар тұяғымен текті» дегендей оның баласы Жан-медицина ғылымының докторы, қызы София да Медициналық инситутын бітіріп , ұзақ жылдар республикалық емдеу мекемелерінде қызмет еткен . Олардың балалары (Талап,Ескендір және басқалар ) мен немерелері де ел игілігіне қызмет етуде. Кетікте туып, Қырымда қырағылығымен танылған Зұлқаш Баймырзаев шын мәнінде қазақ халқының тұңғыш ихтиолог-ғалымы және қазіргі Каспий теңізіне кефаль балығының таралуына ықпал еткен тұғыры биік тұлға.

Дереккөздер

Е.Өмірбаев, Қ. Сыдиықов «Октябрь арайында» атты еңбек