Ыдырыс әулеті

Идрис әулеті, 8 ғ-дың аяғы – 10 ғ-да қазіргі Марокко аумағында билік жүргізген.

Ыдырыс әулеті мемлекеті тиыны, әл-'Алиаһ, Морокко, 840 жыл

Әулет пен мемлекеттің негізін қалаған Ыдырыс ибн Абдаллах (788 – 92 ж. билік жүргізді) Арабия түбегіндегі жергілікті тайпа көсемдерінің бірі болатын. Аббас әулетіне қарсы бас көтеріп, сәтсіздікке ұшырағаннан кейін Арабиядан Мароккоға қашып келіп, 789 ж. Фес қаласының негізін салды. Оның мұрагері Ыдырыс ІІ тұсында (792 – 828 ж. билік етті) бұл қала Ыдырыс әулеті билеген мемлекеттің астанасына айналды. Ыдырыс ІІ қайтыс болғаннан кейін, мемлекет ұсақ иеліктерге бөлініп, 974 ж. оларды Кордова халифатының әскерлері жойып жіберді. 1010 ж. Ыдырыс әулетінің алыс ұрпағынан тараған хаммудшылар Малага мен Альхесирасты иеленіп, 1057 жылға дейін еншілі билеушілер ретінде патшалық құрды. Ыдырыс әулетінің Мароккодағы ұрпақтары өте көп және олар күні бүгінге дейін ықпалды топ болып отыр.

Ыдырыс, Бану-Идрис, әл-Адариса - ыдырысшылар, Магрибтегі тұңғыш Әли әулеті жолын ұстаушылар (789 - 926). Оның негізін салушы ЬІдырыс I - әл-Хасан б. Әлидің шөбересі, Мединеде Аббас әулетіне қарсы әлиліктер көтерілісіне (786 жылы) қатысушы. Соңына түскен қуғыннан Солтүстік Мароккода жасырынып жүріп, аман-есен құтылып кетеді. Бербер-зенат көсемдерінің қолдауына сүйеніп, Улилида шағын мемлекет құрды (788 жылы), осы орталықтың маңында кейін Фес қаласы бой көтерді. Ыдырыстың інісі Сулеймен көп ұзамай Тлемсенді (Батыс Алжир) өрт жасап, тағы бір мемлекет құрды.

Ыдырыс мемлекетінің гүлденген дәуірі Ыдырыс ІІ (808 - 28) мен оның ұлы Мұхаммед (828 - 36) патшалық құрған кезеңге дәл келеді, осы кезеңде бұл мемлекет Жоғарғы Атластан бастап, солтүстік-батысқа қарай бүкіл территорияны қамтыды. Осы кезеңде Фес пен Тлемсен қалалары тез көркейіп, жаңа қалалар пайда болды. Ыдырыс ІІ тұтас мемлекетті өзінің мұрагерлеріне бөліп берді. Бұл оқиға кейінгі өзара қырқысқан шайқастардың пайда болуына себеп болды. 917 жылы фатимашылар Йахия IV патшаны талқандады, ол вассалдық тәуелділікті мойындағанымен, 919 - 20 жылдары аралығында тұтқынға алынып, өлім жазасына кесілді. Фатимашылар мен омейялықтардың Марокко үшін ұзақ уақытқа созылған күресін пайдалана отырып, Ыдырыс әулеті Рифтегі иелігін сақтап тұрды. 974 жылы омейялықтар Ыдырыс әулетінің соңғы патшаларын тұтқындады. Олардың бірі әл-Хасан Каирге қашып барып, фатимашылардың қолдауына ие болды, көп ұзамай қайтадан тұтқынға алынып, өлім жазасына кесілді. 1010 жылы Ыдырыс әулетінің алыс ұрпағынан тараған хаммудшылар Малага мен Альхесирасты иеленіп, 1057 жылға дейін еншілі билеушілер ретінде патшалық құрды. Ыдырыс әулетінің Мароккодағы ұрпақтары өте көп және олар күні бүгінге дейін ықпалды топқа айналуда.

Пайдаланылған әдебиеттер

• Жюльен Ш.А., История Северной Африки, т. 2, М., 1961;
• Африка, энциклопедический справочник, т. 2, М., 1987.