Илһам хан (қазан ханы)
Илһам хан (тат. İlham, Илһам, الهام; шам. 1450-ж — шам. 1490-ж, Вологда) — Қазан хан (1479-1484, 1485-1487), Ибраһим ханның бірінші әйелі - Фатимадан туған тұңғыш ұлы әрі мұрагері. Мәлік Таһир мен Құдайқұлдың туған ағасы. Әкесінің екінші әйелі - Нұрсұлтаннан туған Қазан хандары Мұхамметәмин, Ғабделлатифтың қандас бауырлары.
| Илһам тат. İlham | |||
| Лауазымы | |||
|---|---|---|---|
| |||
| 1479 — 1484 | |||
| Ізашары | Ибраһим | ||
| Ізбасары | Мұхамметәмин | ||
| |||
| 1485 — 1487 | |||
| Ізашары | Мұхамметәмин | ||
| Ізбасары | Мұхамметәмин | ||
| Өмірбаяны | |||
| Діні | ислам | ||
| Дүниеге келуі | 1450 | ||
| Қайтыс болуы | 1490 Вологда | ||
| Әкесі | Ибраһим | ||
| Анасы | Фатима Шаһ Сұлтан | ||
| Жұбайы | Қаракүш және т. б. | ||
өңдеу  |
|||
Өмірбаяны
өңдеуИбраһим хан қайтыс болғаннан кейін Қазан басшылары шартты түрде шығыс және орыс деп атауға болатын екі топқа бөлінуі айқын болды.
Илһам ханзада хан болып жарияланды. Нұрсұлтанның ұлы, орыс тобы таққа үміткер ретінде ұсынған 10 жасар Мұхамметәмин ханзада хандықтан кетуге мәжбүр болды. Ол Мәскеуге барды, сонда ұлы кінәз III Иван оны өзінің қамқорлығына алып, Каширадан енші жер берді.
1482 жылы Мәскеу соғысқа дайындықты бастады, бірақ Қазан тарапының бастамасымен бейбіт келісімшарт жасалды. 1484 жылы орыс әскері Қазанға жақындады, орыс тобы Илһамды орнынан тайдырып, Мұхамметәмин хан болып жарияланды. Бірақ жаңа үкімет билікті ұзақ ұстай алмады. 1485 жылы шығыс тобы ноғайлар мен Мәскеудің қолдауымен Илһамды таққа қайтарды. Келесі жыл топтардың билік үшін күресімен сипатталады және олардың екеуі де көмек сұрап Мәскеуге жүгінді[1].
1487 жылдың көктемінде орыстардың Қазанға қарсы екінші ірі жорығы болды. 18 мамырда хандықтың астанасын қоршау басталды. Қорғаушылар жиі-жиі қарсы шабуылдарға шығып отырды, ал Әлиғазы бектің атты жасағы қоршағандардың тылында әрекет етті. Бірақ жасақ жеңіліске ұшырады, ал қорғаушылар арасында бірлік болмады. Орыс тобы басым болды. 9 шілдеде қала қақпалары ашылып, хан қалаға кірген орыс әскерлеріне берілді. Мұхамметәмин жаңа хан болып жарияланды. Шығыс тобының көрнекті басшылары өлім жазасына кесілді[2].
Илһам және оның әйелдері Вологдаға айдалды және сол жерде күндерін аяқтады. Оның анасы Фатима бегім, бауырлары - Карголом қаласындағы Белоозерода болды. Орыс протекторат дәуірі Қазан хандығының тарихында басталды.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Худяков. Қазан хандығы тарихының очерктері. 1-тарау Мұрағатталған 7 сәуірдің 2011 жылы.
- ↑ # Волков В. А. Мәскеу мемлекетінің соғыстары мен әскерлері (XV аяғы — XVII ғ. бірінші жартысы). — М.: Эксмо, 2004