Ирендік (жыр)

Ирендік (башқ. Ирәндек, Ирәндек йыры) — башқұрт халық әні, жыры.

Мәулетбай Ғайнетдинов "Ирәндек".

Тарихы

Аңыз бойынша, әнді XVIII ғасырда Ирендік жотасының сұлулығына тәнті болған аңшы әрі қурайшы (сыбызғышы) Болқайыр шығарған.

«Ирендік» әнінің алғашқы нотасын С.Ғабяши жазып, 1935 жылы «Башқұрт халҡ йырҙары» («Башқұрт халық әндері») жинағында басып шығарды. Ән нұсқаларының жазбасын Х.Ф.Ахметов, Л.Н.Лебединский, И.В.Салтыков, Ғ.З.Сүлейманов жасаған.

Ән мен әуен нұсқаларын Қ.М.Дияровтан Ф.Х.Қамаев жазып алған.

Әннің ырғағы айқын, екпіні көтерілетін ұшқыр би сипаты бар.

«Ирендік» әнінің өңдеулерін Ахметов, М.М.Валеев композиторлар дауыс пен флейтаға, С.Габяши, С.А.Низаметдинов, М.П.Фоменков a cappella хорға арнады.

Орындаушылар

Ф. Құлдиарова, А. Г. Галимов, Ф. Ф. Гараев, Р. А. Гареев, Илфак Смақов, Ыдырыс Ғазиев және басқалары.

Сөзі

Башқұртша

Қазақша

Һай!.. Иртәнсәкәй тороп, бер ҡараһам, Уң ҡулында көмөш йөҙөк, Ҡуш беләҙек, билкәй нәҙек, Саңҡ-саңҡ итә Ирәндек бөркөтө, Һай!.. Саңҡ-саңҡ итә Ирәндек бөркөтө. Өмөт өҙмәң, дуҫтар, был донъянан, Уң ҡулында көмөш йөҙөк, Ҡуш беләҙек, билкәй нәҙек, Байрам булып китер бер көндө, Һай!.. Байрам булып китер бер көндө. Һай!.. Иркәләрмен, тинем, кис килермен, тинем, Уң ҡулында көмәш йөҙөк, Ҡуш беләҙек, билкәй нәҙек, Ҡарттар күрер, ярамай, йәнем, ти, Һай!.. Ҡарттар күрер, ярамай, йәнем, ти. Һул битенән үҙен һурып үптем, Уң ҡулында көмөш йөҙөк, Ҡуш беләҙек, билкәй нәҙек, Ҡарттар беҙгә ҡарамай, йәнем, тип, Һай!.. Ҡарттар беҙгә ҡарамай, йәнем, тип.

Ай!.. Ертерек тұрып, бері қарасам, Оң қолымда күміс жүзік, Қос білезік, белдей нәзік, Саңқ-саңқ етті Ирендік бүркіті, Ай!.. Саңқ-саңқ етті Ирендік бүркіті. Үміт үзбеңдер, достар, бұл дүниеден, Оң қолымда күміс жүзік, Қос білезік, белдей нәзік, Мейрам болып кетерме бір күнде, Ай!.. Мейрам болып кетерме бір күнде. Ай!.. Еркелетермін, дедім, кеш келермін, дедім, Оң қолымда күміс жүзік, Қос білезік, белдей нәзік, Қарттар көрер, жарамайды, жаным, деді, Ай!.. Қарттар көрер, жарамайды, жаным, деді. Сол бетінен ексім сүйіп едім, Оң қолымда күміс жүзік, Қос білезік, белдей нәзік, Қарттар бізге қарамайды, жаным, дедім, Ай!.. Қарттар бізге қарамайды, жаным, дедім.

Әдебиет

• Алкин М. С. Башҡорт йыры. Башҡорт фольклорында вокаль жанрҙар, уларҙы башҡарыу традициялары. — Өфө, Китап, 2002. — 40-сы бит.
• Башkорт халыk ижады: Йырзар. 1-се китап. Өфө, 1974 йыл;
• Дияров К. М. Сал Уралдың моңдары. Өфө, 1988;
• Рыбаков С. Г. Музыка и песни уральских мусульман. СПб., 1897;
• Лебединский Л. Н. Башкирские народные песни и наигрыши. М., 1962;