Ирландиядағы аштық
Ұлы Ирландиядағы аштық кезеңі өңдеу
Ұлы Ирландиядағы аштық кезеңі("Ирландиядағы картоп аштығы"ретінде белгілі)1845-1850 жылдар аралығында болған.Бұл аштықтың кезеңінде 2 209 961 ирландықтар эмиграцияға түскен немесе қайтыс болған.Ал бұл аштыққа Ұлыбританияның экономикалық саясаты немесе фитофтороз туғызатын Phytophthora infestans микроорганизмі себеп болған.
Ұлы аштық кезеңіне дейінгі жағдай өңдеу
XII-XVIII ғғ.аралығындағы ағылшындардың коныстану себебінен Ирландияның тұрғылықты халқы өз жерлерін жоғалтқан болатын:Англия мен Шотландиядан шыққан протестанттардан құралған басқарушы билік орнады.Ирландияның кең даласы ,қарапайым халықтан көп мөлшерде салық алатын Ұлыбританияның ленлордарының қарамағында болған.Фермерлердің көбісі асқан кедейлікте тұрған,олардың күн көру көзі картоп қана болды.
Картоптың рөлі өңдеу
Картоп Ирландияға 1950 жылға қарай келген болатын.Ол Ирландияның климатына тез бейімделіп,жақсы егіс бергіп.адамдар мен малдың негізгі қорегі болған.Жалпы айтқанда әр ирландықтың үйінде картоп болған.
Аграрлық төңкеріс өңдеу
XIX ғ.40-ншы жылдарында аграрлық төңкеріс басталған.Нан бағасының күрт төмендеуі(1846 жылы Англиядағы"нан заңынан"кейін)жер иегерлерінің кішігірім христиандық шаруадан үлкен масштабты шаруаға ауысуына әкеп соқты.Кішігірім жалгерлерді қуу процесі басталған болатын.
Бұл аштыққа дейін де егістің азайған кездері болатын,ондай кезде халыққа үкімет тарапынан көмек көрсетілетін.Сондықтан да 1845 жылдағы егістің азаюы алғашында үкіметті алаңдатқан жоқ.Алайда бұл жағдайда,егістін азаюының басты себебі фитофтороз болды.Инфекция су тамшылары арқылы немесе басқа зақымданған картоптар арқылы тез таралатын.Ол тек жердегі картопты ғана емес,қоймадағы картопты да зақымдаған.Ирландиядағы картоптың сорты бірдей болғандықтан,бұл инфекция өте тез таралды.1846 жылы егуге зақымданған түйнектерді немесе төменгі сорттағы картопты алуға тура келді:бұл өз кезегінде қайтадан ешқандай егіс әкелген жоқ.Христиандықтардың көбісі жұмыссыз қалды.Ал үкімет тарапынан жол салу және жұмысқа төзімді адамдарды жұмсау сияқты ғана көмек көрсетілген болатын.Адамдардың көбісі жерлерін тастап,кедейлерге арналған орталықтарға барған.Ол жерде олар ауыр жұмыс істегені үшін суық баспанаға және бүлініп кеткен тамаққа ие болған.Бұндай жағдайға адамдардың бәрі шыдай алған жоқ.
Ирландиядан басқа ,бұл ауру еуропа елдерінің де егісін зақымдаған болатын,алайда бұндай аштыққа әкелген жоқ.Бірақ ең жаманы әлі алда болатын.1846-1847 жылдардағы қыс өте суық болды.сондықтан да далада істелетін жұмыстыр тоқтатылды.Көптеген жеке меншіктер өз көмектерін көрсеткен болатын.Ал үкімет бөлген ақша екі жылдың ішінде жұмсалып,ештенені де қалпына келтіре алған жоқ.
Салықтың көбейтілуі өңдеу
Өз бастарынан қарыздары асатын лендлордар Ирландия халқынан алатын салықты одан сайын көбейтті.Жалгерлердің көбісі бұл салықты төле алмай,өз жерлерінен қуылған болатын,ал кейбіреулері өз жерлерін өздері тастап,жаңа өмір іздеу мақсатында қалаға көшті.Алайда қала тұрғындарының да қиындықтары көп болды.Аман қалудың басты амалы-басқа мемлекетке көшу болған еді.
Эмиграция мен жаңа қиыншылықтар өңдеу
XVIII ғ. бастап Америка мен Ұлыбританияға көшіп келген эмигранттардың саны он есе көбейді.Алты жыл ішінде бес мың қайық Атлантикадан өткен болатын.Бұл қайықтармен бұрында құлдарды әкелген,сондықтан да олар қолдануға жарамсыз болған.Алайда бұл жағдайда оларды қолдануға тура келді.Қайықтағы адамдарға ешқандай да жағдай жасалған жоқ.Осының зардабынан,жолаушылардың көбісі жолда ауырып немесе жолды көтере алмай,қайтыс болған.100 мың жолаушыдан 16 мың адам көз жұмған.Америкаға келген ирландықтар өз жақындарына Америкадағы қиын жағдайлар туралы айтқанымен,Америкаға келген эмигранттардың саны азайған жоқ.Екі жылдан кейін ирландықтардың өзі дизентерия,цинга сияқты ауруларға шалдыққан.1848 жылы егістің түзелгеніне үміттенген фермерлер,егіс егуге бар күштерін салды,алайда жаз өте жаңбырлы болғандықтан картоп қайтадан фитофторозбен шалдықты.Бірақ қиыншылық бұнымен де біткен жоқ.1849 жылы Обаауруының кесірінен 36 мың адам көз жұмды.
Егістің қалпына келуі.Зардабы өңдеу
Егіс қалпына келіп,халықтың саны өсе бастады.Үкімет халыққа көмектесетін жаңа зандарды ойластырды.Фитофтороз картоптарды кейіннен де жұқтырған болатын,алайда бұл ондай үлкен масштабты қауіп-қатерге әкелген жоқ.Бұл бес жылдың ішінде Ирландия 20-25% тұрғынынан айырылған болатын.Ал қазір болса жалғыз Америка Құрама Штаттарында 40 милионнан астам ирландықтар тұрады.АҚШ президентіДжон Кеннеди мен Генри Форд сол жылдардағы көшіп кеткен эмигранттардың тікелей ұрпағы болып саналады.[1],[2]
Дереккөздер өңдеу
\
- ↑ https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B4_%D0%B2_%D0%98%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B8%D0%B8_(1845%E2%80%941849)
- ↑ "Великий картофельный голод,Ирландия".Тайны и Факты.www.mysterylife.ru/