Испан революциясы

Испан революциясы (1868-74) – феодализм сарқыншақтарын жоюға бағытталған Испаниядағы буржуазиялық революция.

Көтерілістің басталуы

1868 жылы 18 қыркүйекте Кадисте адмирал Топете басқарған флоттың көтерілісімен басталды, оны генералитеттің жоғары шенді өкілдері (маршал Серрано т. б.) бастаған армия қолдады. Күреске Мадрид, Барселона, Валенсия т. б. ірі қалалардың халқы қатысты, революциялық ауылдарды да қамтыды. Бүкіл елде хунталар құрыла бастады. Альколеа түбіндегі шайқастан кейін король әйел Изабелла 2 елден қашып кетті (30 қыркүйек), 18 қазанда маршал Серрано бастаған уақытша үкімет (1869-71) құрылды. Испаниядағы саяси өкімет билігі конституциялық монархияны жақтаушы унионшылдар (басшылары – Серрано және Топете) мен прогресшілдердің (лидерлері генерал Прим, Сагаста, Руис Соррилья) қолында болды. Изабелла 2 өкіметінің құлауымен революция деп санаған уақытша үкімет елде конституциялық монархияның орнауын жақтады. 1869 жылы 11 ақпанда Құрылтай кортестері шақырылып, онда монархистер көпшілік мандатқа ие болды, 1869 жылы 6 маусымдағы конституция бойынша, Испания мирасқорлық монархия деп жарияланды. Конституция бірқатар буржуазиялық бостандық (ерлердің жалпыға бірдей сайлау еркі, баспасөз, жиналыс, ассоциация бостандығы) енгізді, испан тарихында тұңғыш рет дін және азаматтық неке бостандығы жарияланды. Алайда революцияның негізгі міндеттері шешілмей қалды: шаруалар жер ала алмады, еңбекшілердің жағдайы жақсармады, шіркеулердің экономикалық және саяси қуаты жойылмай, сол күйінде қалды. 1870 жылы 16 қарашада Испанияның патша тағына ханзада Амадей Савойский (Италияның королы Виктор Эмманули 2 -нің баласы) сайланды. Революцияның нәтижелері халық бұқарасын қанағаттандырмады да, олар өз талаптарын қоя бастады. Жұмысшылар ереуілдерді күшейтіп, шаруалар жер үшін күресті. Барлық жерде испан жұмысшылары республика құруды талап етті, сол үшін күрес жүргізді.Амадей Савойскийдің билігі екі жақтың – сол жақтан республикашылдардың, оң жақтан Изабелланы жақтаушылар мен карлшылдардың шабуылына ұшырады. Үкімет біріпен соң бірі дағдарысқа тап болды. 1873 жылы 11 ақпанда Амадей тақтан түсірілді де, кортестер Испанияны республика деп жариялады; оңшыл республикашыл Э. Фигерас бастаған уақытша республика үкімет құрылды. Жұмысшылар мен шаруалардың қалың бұқарасы республика өз талаптарын жүзеге асырады деп үміттенді.

Көтеріліс нәтижелері

1873 жылы 8 маусымда Құрылтай кортестері шақырылып, онда атқарушы өкіметтің басшысы болып Пи-и-Маргаль сайланды. Оның үкіметі еңбекшілерге бірсыпыра жеңілдік беретін бағдарлама ұсынды. 1873 жылдың ортасында кортестер конституция жобасының негізгі ережелерін жасады, онда Испания федерациялық республика болуы көзделді. Конституцияның жобасына республикашылдар наразылық білдіріп, елдің әр түрлі аудандарында үкіметке қарсы көтеріліс ұйымдастырды. 1873 жылы 18 шілдеде Пи-и-Маргаль орнынан түсті. Генерал Павия мен маршал Серрано 1874 жылы 3 қаңтарда мемлекеттік төңкеріс жасап, елде әскери диктатура орнады. 1874 жылы 29 желтоқсанда генерал Кампос жасаған жаңа төңкеріс нәтижесінде Изабелла 2нің баласы Альфонс 12 Испания королы болып жарияланды. Революциялық бұқараға қарсы күресте ірі және орталық буржуазиялық монархиялық реакциямен одақ құрды. 1868-74 жылғы революцияның нәтижесінде Испанияда помещиктік-буржуазиялық блоктың үстемдігі нығайды.

Дереккөздер

Қазақ совет энцеклопедиясы