Италия әдебиеті

Италия әдебиеті - 6-12 ғасырлардың арасында латын тілінде қалыптаскан.Итальян әдебиетінің дәуірлеу кезеңінің ұлы тұлғасы - Данте Алигьери (1265-1321) өзінің «Құдіретті комедия» атты атақты шығармасын жазды. Ф.Петрарканың (1304-74) сонеттері мен Джылы Боккачоның (1313-75) «Декамерон» атты шытырманға толы романы дүние жүзі әдебиетінің алтын қорынан орын алды.

Әуезов бұл үш ірі түлғаның туындыларымен жас кезінен таныс болды. Ол өзінің әлем әдебиеті туралы ой толғаған зерттеулері мен мақалаларында «Декамерон» мен «Мың бір түннің», «Құдіретті комедия» мен Ш.Руставелидің «Жолбарыс терісін жамылған батыр» дастанының, Петрарканың лирикалық кейіпкері Лаура мен «Ләйлі-Мәжнүннің» ғашықтык окиғасы арасындағы байланысты салыстыра талдады. «Мәңгі жасайтын ақын - Шота Руставели» атты мақаласында: «Рас,бұл дастанның дүниені сезіну сарынын алганда іштей көбірек үйлесетін, сол заманда Руставели жырына иә қолма-кол, иә бір тасымал аркылы әсер ете қойды деп айтарлық пәлендей поэманы таба алмаймыз. Ал ол дәуірдің Данте Алигьери жазған атақты «Құдай жолындағы комедиясын» алып, «Жортуылшыны» сонымен салыстырсақ, мұнда да Руставели поэмасы озып түсіп отыратын жерлер бар. Әсіресе сергек, сыншы ақылға кең өріс бергендігімен озғындап отырады. Бұнда акынның дүниетану шалымы мен акындык фантазиясы дін деген, ұлт деген тар курсауға тұсалмайды» деген батыл тұжырым жасайды. 16-19 ғасырдың аралығында Джылы Брунодан (1548-1600) басталып, К.Гольдони (1707-93) драматургиясымен аяқталатын «итальяндық театр» дәуірі» дүние жүзінің сахна өнерінің дамуына ерекше ықпап етті. Әуезов: «Жаңа заманғы салт театрының басы фарс,фастнахт-шпильде бар деп едік. Соларға туыс, жакын бір үлгі Италиядан шықты. Италияда да сарайдың салтанатты театры болған. Бірак ол каншапық көркейіп, гүлденіп тұрса да, жоғарғы ретпен, онан жем ала алмаған. Көпшілік жаңадан күлкі ойындар шығарады. Италияның комедиясын ойнаушылар артистік өнерін кәсіп қылған, кәдуелгі қалыптанған ойыншылар болатын. Бұлар қаладан далаға қыдырып жүріп ойнайды. Әңгімелер елдіңсалтынан, әдет-ғұрпынан, сол заманғы өмірінен (алынды), әңгіменің ішіндегі адамдары сол заманғы көп халыкка тегіс белгілі болған күлкілі адамдар болады» деп, Италия театрының ерекшеліктерін жан-жақты талдады (Шығармала-рының 50 томдық толық басылымы, 1998, 3-том, 26-27- беттер). Өнері алға дамып кеткен жүрттардың табыстарымен таныстырып, сондай мүмкіндіктің қазақ топырағында да бар екендігін саралап: «Италияның комедиясы артистік, ақын сияқты өнерлі болуын керек қылушы еді. Сол шартты Италиядай зейінді, туысы өткір, шешен елдің орындауына әбден жараған. Комедияның негізі, көбінен елдің өз аузында жүрген күлкі әңгімелерден туды. Қазақ өмірінен мұндай күлкі әнгімелердің мысалын іздесең, Алдар көсе, Жиренше шешен, иә болмаса, бергі замандағы Торсықбай, Айдарбек сияқты көп күлдіргі қулардың әңгімелері әбден үйлесуге болады» деген пікір білдірді (сонда, 28-бет).

Тағы қараңыз

• Италия