Итальян коммунистік партиясы

Итальян Коммунистік Партиясы (ИКП; Partito Comunista Italiano – PCI) – 1921 ж. 21 қаңтарда Итальян социалистік партиясы (ИСП) солшыл рев. топтарының Ливорнадағы съезінде құрылған партия. ИКП құрылуына А.Грамши басқарған “Ордине нуово” тобы зор қызмет етті. Алғашқы кезде А. Бордига басқарған “солшыл ” сектанттық топ маңызды роль атқарды. Коминтерннің ықпал етуімен ИКП басшылығы жаңарды. Оны А. Грамши басқарды. ИКП -ның 3-съезінде (1926) сектанттар ойсырай соққыға ұшырап, болар-болмас топқа айналды, барлық еңбекші топтарды фашизмге қарсы күреске жұмылдыруға бағытталған жаңа тактика қабылданды. Фашистік диктатура кезіндегі (1926-43) аса қиынжағдайға қарамастан, ИКП қалың бұқарамен байланысты үзбей, антифашистік қызметін жалғастыра берді, көптеген жетекшілері қуғынға қшырады. 1926 ж. А. Гамши тұтқынға алынғаннан кейін партияны П. Тольятти басқарады. Испаниядағы антифашистік соғыс кезінде (1936-39) мыңдаған итальян коммунисері Интернационалдық бригадалар құрамында испан фашитеріне және итальян-герман фашист басқыншыларына қарсы шайқасты. Бұл кезде коммунистер итальян социалистерімен ғана емес, сонымен қатар “Джустиция э Литберта” деп аталатын демокр. топтармен де ынтымақ орнатты. 1937-38 ж. ИКП жұмысшы табына сүйеніп, монополия мен помещиктердің үстемдігін жоюға, ірі өнеркәсіпті халық меншігіне айналдыруға, жерді шаруаларға беруге шақырған социализм үшін күрестің, прогрестік демократия үшін күрестің жаңа программасын жасады. ИКП-нің бұл программасы 2-дүн. жүз. соғыс (1939-45) кезінде қалыптасқан Қарсыласу қозғалысы антифашистік майданының сол қанатына кіретін партиялардың программасының негізін құрады. Итальян фашизмі күйрегеннен кейін (1943 ж. шілде) және Италияны неміс-фашист әскерлері басып алғаннан кейін коммунистер Солт. Итальяда 1943-45 ж. қанат жайған партизан қозғалысының ең белсенді, жетекші күшіне айналды. Ко- мунистер мен социалистер азат етілген территорияда 1944 ж. құрылған Бадольо үкіметінің құрамына енді. ИКП-нің 5-съезі (1945 ж. желт.-1946 ж. қаңт.) антифашистік бірлік пен жұмысшы табының басшылық ролін сақтай отырып, елді демокр. жолмен көркейту жолындағы нақты күрес программасын (монополияларды ұлт меншігіне айналдыру, агр. реформа, кооперацияны дамыту, демокр. республика т.б.) ұсынады. Италия азат етілгеннен кейін (1945) ИКП еңбекшілердің барлық топтарымен тығыз байланысты бұқаралық партияға айнала бастады. Қатары қауырт өсті (1943 жылдың басында 15 мың мүше, 1945 жылдың аяғында 1700 мың мүше). ИКП өзге солшыл күштермен бірге Италияда біршама кең ауқымды бурж. демокр. республика орнатуға, атап айтқанда, 1947 жылғы конституцияға Қарсыласу қозғалысына кіретін партиялардың демокр. программалық қағидаларын енгізуге ат салысты. Мұның өзі осы конституция негізінде терең демокр. өзгерістер үшін күресуге мүмкіндік берді. 1947 жылдан монополистік буржуазия еңбекшілердің демокр. жетістіктеріне шабуыл жасады. 1947 ж. майда коммунистер мен социалистер үкімет құрамынан шығарылды. П. Тольяттидің өміріне қастандық жасалуына (1948 ж. 14 шілде) байланысты бүкіл Италияда жаппай ереуіл (14-16 шілде) болды. 50 жылдарда Италияда жұмысшы қозғалысында, әсіресе Итальян соц. партиясында оппортунистік және ревизионистік көзқарас етек алды. ИСП 1956 ж. ИКП- мен бірлесіп қимыл жасау пактын бұзды. ИКП-ның 8-съезі (1956) жаңа жағдайға байланысты коммунистердің Италиядағы социализм үшін күресінің стратегиялық жолын айқындап берді. Бұл жол бойынша ИКП түбірлі демокр. және соц. өзгеріс жолындағы бұқаралық қозғалысты өрістете отырып, халықтың неғұрлым қалың бұқарасын жұмысшы табымен одақтастыру, келешекте монополистік буржуазияны биліктен біржола ығыстыру үшін шешуші негіз жасау мақсатын көздеді. Осы негізгі бағыт партияның мұнан кейінгі теориялық және практикалық жұмысында дамытылып, нақтыланды. ИКП 11- съезде (1966) және 12-съезде (1969) өзінің тактикалық позициясын дамыта түсті. Онда коммунистерден бастап солшыл котолик топтарға дейінгі барлық демокр. күштерді қамтитын жаңа демокр. көпшілік құру ұраны көтерілді. Партияның 12-съезі тап күресінде демократия мен бұқараның өзін-өзі басқаратын қоғамдық ұйымдарының жаңа формаларын дамыту мүмкіндігін атап көрсетті. ИКП-ның делегациялары Коммунистік және жұмысшы партиялары өкілдерінің 1957, 1961 ж. Мәскеуде болған халықтар кеңесіне қатысып, қабылданған документтерге қол қойды; Коммунистік және жұмысшы партияларының 1969 ж. Мәскеуде өткен халықтар кеңесіне де қатысты. Өзінің әрбір съезінде ИКП партияның жақын кезеңдегі қимыл программасын – Тезистерін қабылдайды. ИКП құрылымының ұйымдық принципі – демокр. централизм. Устав әрбір съезде бекітіледі. Партия билеттері жылына бір рет ауыстырылады. Партияның пред. Л. Лонго, бас секретары - Э. Берлингуер. ИКП-ның 1600 мыңдай мүшесі бар(1972). Орталық органы - “Унита” газеті.

Дереккөздер

М.Қаратаев. қазақ совет энцеклопедиясы. 7 том.