Итқызғалдақ

Өсімдік туралы

ИТҚЫЗҒАЛДАҚ – Қазақстанның шалғынды алқаптарында, тау бөктерлерінде көп тараған өсімдік. Табиғатта оның гүлдеуі тікелей ауа райына байланысты. Жаңбыр көп болған жылдары егістікке қаулап кетеді. Ерте көктемде гүлдейтін итқызғалдаққа қарап бабаларымыз жылдың жаңбырлы немесе құрғақ болатынын болжаған екен. Ғалымдар будандастыру арқылы итқызғалдақтың көп күлтелі, ала, күлтесінің жиегі аратісті және гүлінің көлемі үлкен түрлерін өсіріп, қолданысқа шығарды. Итқызғалдақ сұрпына байланысты мамыр, қыркүйек айларының аралығында гүлдейді. Аласа бойлы “P.alpinum”, “P.miyabeanum” деген түрлері мамыр айында гүл жарады. Гүлінің түсі ақ, сары, қоңыр, қызыл, күлгін, сиякөк болып келеді. Ал, биіктігі 30 см-ден асатын, гүлдестеге егетін итқызғалдақтардың тұқымын жазда сеуіп, екіжылдық гүл санатында өсіреді. Тіпті олардың “Shirley Poppy”, “Paeony flowered”, “Mixtyre”, “P. Nudicaule” деген түрлерін гүл шоғырларын әрлеуге қолданады. Биік бойлы итқызғалдақтар маусым, шілде айларының аралығында гүлдейді. Итқызғалдақ халық медицинасында тері, көз ауруларына, күн өтіп кеткен балаларды емдеуге қолданылады. Гүлінің шырынынан медицинаға қажетті морфин, кодеин деген заттар алынады. Ал, тамақ өнеркәсібінде тәтті тоқаштарды әрлеуге және кондитерлік тағамдар жасауда пайдаланылады. Гүл күлтесімен ертеректе жібек маталарды бояған екен. Бүгінде итқызғалдақтан күлгін, сұр, қара түстегі бояулар жасалынып жүр. Гүл тұқымдарынан май алынады.

Күтімі

Ашық күн астында немесе алакөлеңкеде жақсы өседі. Гүл күлтесі жұқа итқызғалдақтарды қарағай, тал секілді ағаштардың астына, ық жерлерге еккен дұрыс. Себебі, жұқа күлтелі итқызғалдақтың гүлі жел өтіне шыдамсыз келеді. Итқызғалдақ кез келген топырақта өсе береді. Құрғақшылыққа шыдамды.

Көбейтілуі

Итқызғалдақ көшеттеу жұмыстарына шыдамсыз гүл. Біржылдық итқызғалдақты күзде немесе ерте көктемде, ал екіжылдық түрінің тұқымын шілде, тамыз айларында себеді. Көпжылдық түрлерін тамырын бөлу арқылы тамыз айында ғана көбейтеді.

Итқызғалдақ туралы тақпақ

Түкті кілем секілді

Түрлентеді даланы.

Қырқаларды қызартып

Көктемде гүл жарады.

Танып алғын, балақай,

Итқызғалдақ осы болады.

Сілтемелер

• Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.

Пайдаланылған әдебиет

Қ 74 Құлжабаева Г.Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Жидектер: Дидактикалық материал. - Алматы, 2011. - 16 б;ISBN 978-601-7237-31-8