Калила мен Димна

Калила мен Димна (ағылш. Kalīla wa-Dimna, араб.: كليلة ودمنة‎) - араб-парсы тілдерінде сақталған ежелгі Үнді халқының әйгілі әдеби ескерткіші. Түп төркіні 3-4 ғасырда құрастырылған үнді тіліндегі "Панчатантра" дидактикалық мысал-ертегілер жинағынан тараған кітапты қайтіп 20 жыл үнділер арасында олардың дініне берілгенсіп, үндіше жасанып жүріп үнді кітапханасынан алып шыққаны туралы кітаптың Кіріспесінде жазылған. Сөйтіп әлемге таралған бұл кітап әлемдік дидактикалық шығармалардың керемет бір жауһары ретінде жоғары бағаланады.

Калила мен Димна кітабының 1220 жылғы нұсқасындағы суреті, «Калила» мен «Димна» бейнеленген.

Кітаптың кіріспесінде кітапты үнді ғалымы Бедба жазғаны, кітапты Үндістан патшасы Дебшлемге арнап жазғаны айтылады. Автор ондағы басты кейіпкерлер ретінде жануарлар мен құстарды пайдаланған, олар негізінен адам кейіпкерлерінде бейнеленген. Ертегілер бірнеше тақырыпты қамтиды, олардың ішінде ең маңыздысы - патша мен халықтың қарым-қатынасы туралы. Сонымен қатар, олар бірқатар афоризмдер мен уағыздарды да қамтиды. Хосроу І (Khosrow I) кітапты және ондағы уағыздарды естіп, ол дәрігер Борзуяны (Borzuya) Үндістанға жібереді. Борзуя 20 жыл жасанды түрде жартылай үнді болып жүріп, үнділердің әбден сеніміне кіріп, соңында кітапты ұрлап көшіріп, оны Пехлеви парсы тілінде аударады. Картли (Kartli) патшасы Вахтаң VI (Vakhtang VI) 18 ғасырда парсы тілінен грузин тіліне аударма жасайды. Оның кейіннен тәлімгері Сулхан-Саба Орбелиани (Sulkhan-Saba Orbeliani) өңдеген жұмысы, сондай-ақ, Кахети (Kakheti) патшасы Давид I-дің аяқталмаған аудармасымен бірге ықтимал түпнұсқа мәтінді анықтау кезінде анықтамалық ретінде пайдаланылды.

Кітапта негізінен патшалардың мінез-құлқы, өмір сүрген ортасы, алыс-жақындарымен қарым-қатынасы, сондай-ақ достық, тәрбие, оқушыларға өнеге боларлық толып жатқан мораль мәселесіне қатысты жәйттар сөз болады. Жинақтағы кез келген әңгіме жан-жануарлар атынан баяндалады. Автор өзінің айтайын деген ойын тек қана жан-жануарлар сөзімен жеткізе отырып, әрбір оқиға айтылып болған соң қорытынды жасайды, оны белгілі бір нақыл сөзбен түйіндейді. 6 ғ-да парсы, 4-14 ғасырларда араб, грек, көне славян, испан, көне еврей, латын, неміс, ағылшын, француз тілдерінде, 1762 жылы орыс тіліне аударылды. Революциядан бұрын қазақ ақындары "Қалила мен Димнаның" оқиғалық сарынын өз шығармаларында өзек етіп жырлаған. Сәбит Дөнентаев "Бит пен Бүрге", "Бір көлдегі үш балық" мысал әңгімелерін өлеңмен аударып, өзінің "Уақ-түйек" жинағында жариялады.

Кітап 60-тан астам тілге екі жүз рет аударылған. "Калила мен Димнаны" С. Талжанов 1962 жылы қазақ тіліне аударды.