Калян мұнарасы
Калян мұнарасы – Орта Азия архитектурасының тамаша ескерткіштерінің бірі, Бұхарадағы мұнара мен мешіттің атауы. Калян мұнарасы (1127) алғаш Қарахан әулетінен шыққан Арслан ханның әмірімен XII ғасырда тұрғызылған. Бұл көркемдігі жағынан өте сұлу жасалған мұнара – ағаштан салынған (қасында үлкен мешіті бар, XII ғасыр) алып комплекстің бір бөлігі. Кейін ағаш мұнара құлап, жанындағы мешітті басып қалған. Оның орынан шақпақ кірпіштен, ғаныш лаймен ұстастырып қалаған қазіргі мұнараның өте берік болу жағы қарастырылған. Биіктігі 60 метр мұнараның 10 метрдейі жер астына жіберліген. Мұнараның сырты айналдыра типылданған қалақ кірпіштермен көмкеріліп, нақышты жазуы бар түрлі – түсті плиткалармен өрнекті белдеу жүргізілді. Мұнара жанында Калян мешіті (XV – XVI ғасырда бұрынғы ағаш мешіттің орнына салынған) аумақтылығымен (130х80 метр), ауласындағы күмбездер галереясының нақыштылығымен көз тартады. Калян мұнарасы мен мешіті Мір Араб медресесімен (1536 жылы) қосылып, қаланың орталық ансамблі – Пои – Калянды құрайды.[1][2]
Тарихы өңдеу
Калян мұнарасы Қараханид Арслан хан кезінде собор мешітінің жанынан тұрғызылды. Бастапқыда оның ағаш тәжі шамы болған. Құрылыс аяқталғаннан кейін көп ұзамай мұнара белгісіз себептермен құлады. Ол 1127 жылы қайта салынды, бұл жолы толығымен күйдірілген кірпіштен жасалған. Мұнара өзгеріссіз қалды.
Бір кездері мұнара бірнеше функцияларды атқарды: азан (мұсылмандардың намазға шақыруы) шырқалған мешіттегі мұнаралар; күзет мұнарасы; қаладан тыс жерде көрінетін Маяк.
1920 жылы Қызыл Армия Бұхараға шабуыл жасаған кезде мұнара артиллерияның нысаналы атысынан зардап шекті-снаряд шамның жартысына жуығын қиратты, ол көп ұзамай тәжді қалыптаудың жоғарғы екі деңгейінен басқа қалпына келтірілді. Содан бері карниз сталактиттердің үш қабатынан тұрады және оның биіктігі сәйкесінше өзгерді, бұл мұнараның жалпы көрінісінде болды.
1924 жылы мұнараның қабырғасы мен мукарнасының кішкене бөлігі қалпына келтірілді. 1960 жылы уста Очил Бобомуродов мұнараның жер асты бөлігін (іргетасы мен негізін) жөндеп, нығайтты. 1997 жылы Бұхараның 2500 жылдығына орай мұнара күрделі жөндеуден өтті және оны ең жақсы қолөнершілер қалпына келтірді. Кейінгі жылдары мұнарада кішігірім қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді.