Кано Дзигоро

Дзигоро Кано (28 қазан 1860 — 4 мамыр 1938) — жапон педагогы және жекпе-жек шебері, дзюдо күресі мен Кодокан мектебінің негізін салушы.

Дзигоро Кано
嘉納 治五郎
Жеке мағлұматтар
Толық есімі	Дзигоро Кано
Азаматтығы	Жапония
Туған күні	28 қазан 1860 (1860-10-28)
Туған жері	Жапония, Микаге, Сэтцу провинциясы, Токугава сегунаты
Қайтыс болған күні	4 мамыр 1938 (1938-05-04) (77 жас)
Қайтыс болған жері	Иокогама, Жапония
Кәсіби карьерасы	1882—1938
Бапкер(лер)і	Катагири Рюси, Фукуда Хатиносукэ, Исо Масамото, Инкубо Цутэноси

Кәсіби өмірінде Дзигоро педагогтық қызмет атқарған. 1898-1901 жылдар аралығында Білім Министрлігінің бастауыш білім беру бөлімінің директоры, 1901-1920 жылдар аралығында орта мектеп директоры қызметтерін атқарды. 1910 жылы ол дзюдо және кэндо күрестерін жапондық мемлекеттік мектеп бағдарламалары қатарына қосуда үлкен рөл атқарды.

Сонымен қатар Д.Кано Халықаралық олимпиада комитетінің Азиялық алғашқы мүшесі болып (1909-1938 жылдар аралығында қызмет етті), 1912-1936 жылдар аралығында Жапония атынан Олимпиада ойындарында өкілдік етті.

Дзигоро Бірінші құрмет орденінің, Күншығыс орденінің және Үшінші дәрежелі император ордендерінің иегері.

1999 жылдың 14-ші мамырында ерен еңбегіне орай Халықаралық дзюдо федерациясының Даңқ Залына алғаш болып Дзигороның есімі енгізілді.

Дзюдо халықаралық дәрежеде мойындалып, ресми түрде олимпиадалық спорт түріне айналған ең алғаш жапондық жекпе-жек күресі.

Балалық шағы

Дзигоро Каноның әкесі Дзиросаку кеме тасымалы саласында еңбек етті. Әкесі білімнің күшіне сенгендіктен, баласы Дзигороның білім алуына барлық жағдайды жасауға тырысты. Бастапқыда Дзигоро неоконфуцияндық ұстаздардан тәлім алады. Ол 9 жасқа толғанда анасы қайтыс болып, отбасымен бірге Токиоға көшті. Токиоға келісімен Д.Кано жекеменшік мектепке орналастырылып, ағылшын тілін меңгере бастайды. 1874 жылы ол ағылшын және неміс тілін меңгеруді жақсарту мақсатында, еуропалықтардың басқаруындағы жекеменшік мектепке ауысады.

Оқушы кезінде Дзигороның бойы 1,57 метр, салмағы 41 келіні тартқандықтан, ол өзінің әлсіз болғанына ызаланатын. Бір күні Накай Баисей (әкесінің досы, сегундар күзетінің жауынгері) джиу-джитсумен танысырып, Д.Каноға өзінен үлкен әрі мықты қарсыласты жеңуге болатын бірнеше әдісті көрсетеді. Алайда Накай мен әкесі джиу-джитсуның қауіпті екенін ескертіп, Дзигороға спорттың жаңа түрімен айналысуға кеңес береді.

Джиу-джитсу

1877 жылы Дзигоро Токио Императорлық университетіне түсіп, ол жақтан джиу-джитсу шеберлерін іздей бастайды. Көптеген ізденістер оны Тенджин Шини-рю джиу-джитсу мектебіндегі Яги Тейносэкуға алып келді. Өз кезегінде Яги Дзигороны Фукуда Хачиносукеге тапсырады. Осылайша ол Фукуданың мектебінде джиу-джитсумен айналыса бастайды. Дзигоро өзінің мектебіндегі Фукусима Каначичиді жеңе алмағандықтан, қарсыласына беймәлім әдістерді қолдана бастайды. Бастапқыда ол “сумо” күресінің әдістерін пайдаланды. Олар көмектеспей бастағанда, ол батыс әлемінің күрес кітаптарынан “өрт сөндіруші” деген әдісті үйренеді. Бұл әдіс жүзеге асып, ол кейін “катагурума” (мойыннан асырып лақтыру) деп аталып, дзюдо күресінің негізгі әдістерінің біріне айналды. 1879 жылдың 5 тамызында Дзигоро АҚШ-тың бұрынғы президенті Улиссес С. Грантқа джиу-джитсуды күресін тамашалауға арналған шараға қатысады. Бұл шара Шибусава Эйичи атты кәсіпкердің қолдауымен өткен болатын. Шараға Фукуда Хачиносуке, Иисус Масатомо және Годай Рюсаку секілді джиу-джитсу шеберлері қатысты.

Фукуда қайтыс болған соң, Дзигоро Фукуданың досы Исодан тәлім ала бастайды. Жасының үлкендігі (сол уақытта 62 жаста болған) мен денесінің майдалығына (бойы 150 см) қарамастан Исо атеми (адамды істен шығаруға бағытталған соққылар) мен катаны өте жақсы меңгерген шебер болатын. Фукуданың тәлімімен жақсы практика жинаған Дзигоро Исоның көмекшісіне айналады. Исоның қамқорлығында болған Д.Кано Йошин-рю мектебінің ұстазы Тотсука Хикосукенің шеберлігіне куә болып, Тотсуку мектебінің мүшелерімен бірге белдесуге қатысады. Д.Кано Йошин-рю мектебінің шеберлігіне тәнті болады. Сондықтан Тотсука секілді талантты шеберлерді жеңу үшін жаттығуды көбірек жасаудың жеткіліксіздігін, сонымен қоса ақылмен күресу керектігін түсінеді. Осыдан кейін Кано өзінің шеберлігін шыңдау үшін, бірнеше рюлар мен мектептердің ең жақсы элементтерін бір арнаға қосу үшін, өзіне шеберлігін шыңдау мақсатында джиу-джитсу шеберлерін іздей бастайды.

1881 жылы Исо дүниеден өткеннен кейін, Дзигоро Кито-рюдағы Иикубо Тсунетошимен бірге жаттыға бастайды. Д.Кано Иикубоның катасы мен адамды лақтыру әдістеріндегі өзге шеберлердерден ерекшелігін байқап, Кито-рюда шеберлігін шыңдай түседі. 1883 жылдың қазанында Иикубо Д.Каноға джиу-джитсу бойынша шеберлік дәрежесі мен Менкё(жекпе-жек түрінен ұстаз болуға рұқсат) грамотасын табыстайды.

Кодокан

Негізін салу

"Judo" (柔道, jūdō^?), кандзи иероглифтарындағы дзю-до сөзінің жазылуы.

1880 жылдардан бастап Дзигороның өзі ұстаздық ете бастайды. Иикубо Тсунетоши шәкіртін қолдау үшін аптасына екі-үш рет Дзигороның жаттығуларына келіп жүрді. Күндердің күнінде Дзигоро Иикубоны рандориде жеңе бастайды.

“	Әдетте мен жеңілетінмін. Кейін мен оны жиі жеңе бастадым. Мен оны асқан шеберлігі мен Кито-рю мектебінің өкілі екендігіне қарамастан жеңе алатынмын. Оның маған біраз уақыт ренжулі болғанына қарағанда, шамасы ол меннен мұндай тойтарыстарды күтпеген болу керек. Расында, менің әрекеттерім айтарлықтай ерекше болатын. Бірақ бұл менің қарсыластың тепе-теңдіктен шығарудағы зерттеулерімнің жемісі болатын. Себебі мен адамның қозғалысы туралы ұзақ зерттедім. Алайда мен белдесуде, қарсыласты лақтырмас бұрын оның қозғалыс тепе-теңдігінен шығаруды алғаш рет қолданған болатынмын... Мен Иикубо мырзаға әдіс, қарсыласты тепе-теңдіктен шығарғаннан соң ғана жасалу керектігін айтқанымда, ол: "Дұрыс айтасыз. Менің сізге енді үйретерім жоқ" - деген болатын. Көп ұзамай мен Кито-рю мектебіне қабылданып, оның барлық қолжазбалары мен кітаптарын иелендім.	”
Kanō Jigorō, in reporting his discovery

Өзінің стилінің Кано Джикишин-рю "jūdō" деп атады. Бұл атау jū(柔) "икемді", ал "dō" "әдіс" немесе "жол" символдарының бірігуінен пайда болды.

Алғашында Дзигоро жан-жақтан идеялар жинай бастады. 1898 жылы ол былай деп жазады: "Әр түрлі мектептерден жинаған тәжірибем мен өзімнің жаңа идеяларымды қоса отырып, мен моральдық жаттығулар мен сайыстарда жеңіске жетуге болатындай дене шынықтырудың жаңа жүйесін ойлап таптым".

Алайда 1906—1917 жж. жапон мектептеріне дзю-доны енгізу процесі жүргізілген уақыт аралығында ката мен сайыстарды өткізу методикаларын стандарттау күшейді.

Дамуы

Кодокан институтының алдындағы Дзигоро Каноның ескерткіші (Токио)

Д.Кано дзю-до ұйымдары мен Кодокан дзю-до институтының дамуына көп күш салды. 1882 жылы Кодокан мектебінде ондаған шәкірт болса, 1911 жылға қарай шәкірттер саны мыңдап өсті.

1882 жылы он екі татамимен Эиш-дзи ғибадатханасына тиесілі аумақта Кодокан мектебін өз жұмысын бастады. Дзигоро Иикубомен бірге басында оншақты шәкірт дайындап, оларды үнемі джиу-джитсудан полиция құрамасымен сайыстарға қатыстырып отырды.

1890 жылдың cәуірінде Кодокан 60 татамилік орынға ауысты. 1893-1894 жж. Кодокан Томизака-чо мен Койсикава-чода орналасқан одан да үлкен аумақтарға өсе берді.