Карлаг суретшілері

ЧИЖЕВСКИЙ Александр Леонидович

ЧИЖЕВСКИЙ Александр Леонидович, 1897-1964 ж. Әлемдік деңгейдегі көрнекті биофизик-ғалым. Гелиобиология мен аэроионификацияның негізін салушы. Академик. Профессор. Әуесқой-суретші, ақын. Гродненская губерниясының Цехановец посадында дүниеге келген. Әкесі – жоғары білімді кадрлық әскери, генерал; атақты дворян әулетінен шыққан. 1906 жылдан бастап А. Чижевскийді жыл сайын шетелге – Италияға, Францияға, Грекияға, Египетке шығарып отырған. Мәскеуде бір уақытта Коммерциялық және Археологиялық институттарда оқыған, Мәскеу мемлекеттік университетіндегі медицина бойынша дәрістерге қатысқан. 1918 жылы Мәскеу мемлекеттік университетінде жалпы тарих бойынша докторлық диссертациясын қорғайды. Кең ауқымды ғылыми зерттеулер жүргізген, шетелде шетел тілдерінде еңбектерін шығарып, онда Академик болып сайланады. Нобель сыйлығына ұсынылған. 1942 жылдың басында тұтқындалып, ал 1943 жылы «ағылшын барлаушыларымен байланысы үшін» КСРО-ның НКВД (Ішкі істер Халкомы) Ерекше мәжілісімен (ОСО) 8 жылға сотталды. КарЛАГ-та, СпасскЛАГ-те, Долинкада болған, ал Қарағандыда – 1957 жылға дейін ҒЗИ (КНИУИ) жанында лаборант болып қызме ете жүріп, айдауда болған. Мәскеуге қайтып оралады. Оның жарияланған ғылыми еңбектері, өлеңдер альбомдары; майлы бояудан бастап пастель мен акварельге дейінгі әр түрлі техникадағы 400-дей жұмысы белгілі. Жұмыстарының біраз бөлігі КОМИИ-да, Қарағандының жеке жинақтарында.

ПРЕМИРОВ Лев Михайлович

ПРЕМИРОВ Лев Михайлович, 1912-1978 ж. Суретші және график. Қарағандыдағы суретші-безендіруші. Саратовта туған. Әкесі орта мектепте физика пәнінің мұғалімі болған. Мәскеуге барып, көркемөнер институтына түседі, бірақ 1934 жылы тұтқындалып, түзету еңбек лагерлерінде 6 жылға сотталғандықтан, онда екі жыл ғана оқиды. Екінші рет КомиАКСР сотымен 1942 жылы 58-10 б. бойынша – «Кеңес үкіметінің саясатына жала жабу» ату жазасына кесіліп, құқықтарында ұтылып 5 жылға түзету еңбек лагерлерінде 10 жылға ауыстырылды. Мерзімін СтепЛАГ-те өтеп, кейіннен Балқаш қаласына жер аударылады. 1948 жылы айдаудан босатылып, тіркеуден шығарылып, Қарағандыда қоныстанады. Л.М. Шемиповтың 37 суретті лагерлік күнделіктері сақталған. 50-ші жылдары «Ухта» сурет полотносы аяқталады. 70-ші жылдары ол ГУЛАГ тақырыптары бойынша графикалық және суреттік полотнолар, сонымен қатар автопортреттер сериясын жасайды. Оның туындыларының бір бөлігі КОМИИ-да, ал тағы біразы – Қарағандының жеке жинақтарында.

ФРИЗЕН Павел Петрович

ФРИЗЕН Павел Петрович, 1887-1978 ж. Жоғары білікті суретші-педагог. Украинада туған. Қызметкерлер отбасынан шыққан. Харьковта және Мәскеуде көркем білім алады. Краснодарда және Мелитопольде сурет мұғалімі болып жұмыс істейді. 1935 жылы сотталып, КарЛАГ-қа жіберіледі, онда 11 жыл болады. КарЛАГ-тың Қарабас, СХОС сияқты бөлімшелерінде суретші болып жұмыс істейді. Мерзімін өтеп болған соң Қарағандыда қалып, онда көптеген жылдар бойы КМС жанындағы қалалық бейнелеу студиясына жетекшілік етеді. Қайтыс болғаннан кейін суреттік туындыларының көп бөлігі (73) КОМИИ-ға берілген.

АНТИПОВ Петр Николаевич

АНТИПОВ Петр Николаевич, 1887-1987 ж. Өнерпаз суретші. Инженер-құрылысшы. Түменде туған. КарЛАГ-тың тұтқыны ретінде 1940 жылдан 1945 жылға дейінгі кезеңде жазасын өтей жүріп, лагерь тұрмысының құжаттық құнды суреттерін орындаған. Ол қайтыс болғаннан кейін осындай суреттері бар бірнеше альбомдары оның ұлы – суретші И. Антиповқа мұраға қалған.

ЕРМОЛАЕВА Вера Михайловна

ЕРМОЛАЕВА Вера Михайловна, 1893-1937 ж. Танымал суретші. Кітап графигі. Саратов губерниясының Ключи селосында туған. Ақсүйектер отбасынан шыққан. Ленинградта арнайы суретшілер курсын бітіреді. Витебскіде УНОВИС суретшілер тобын ұйымдастырушылардың бірі болған. Ленинградта ИНХУК-тың ғылыми қызметкері болып жұмыс істейді. 1935 жылы тұтқындалып, «әлеуметтік қауіпті элемент» бабы бойынша КСРО НКВД жанындағы Ерекше кеңеспен еңбекпен түзету лагерлерінде өтеумен 3 жыл мерзімге сотталады. Мүгедек: екі аяғы сал болып, балдақпен жүрген. 1937 жылы мерзімі аяқталған соң КарЛАГ-та атылған. Сурет жұмыстары Санкт-Петербургта Мемлекеттік Орыс мұражайында және басқа да жинақтарда сақтаулы.

СОКОЛОВ Петр Иванович

СОКОЛОВ Петр Иванович, 1892-1937 ж. Суретші. Жоғары білімді Иркутскіде, Парижде, Петроградта (1917 ж.) алған. 30-шы жылдары Мәскеуге қоныс аударады. КСРО Үлкен театрының Бас суретшісі болып қызмет етеді. 1935 жылы НКВД жанындағы Ерекше кеңеспен 3 жылға сотталады. Мерзімін КарЛАГ-та, Долинка кентінде өтейді. Оның Долинка кентінің орта мектебінде сурет пәнін оқытқаны белгілі. 1937 жылы астаналарда тұру құқығынсыз босатылады, бірақ Мәскеуге келіп, онда ұсталып, атылады.

СТЕРЛИГОВ Владимир Васильевич

СТЕРЛИГОВ Владимир Васильевич, 1904-1973 ж. Танымал суретші және әдебиетші, мемуаршы. Варшавада туған. Әлеуметтік жағдайы – қызметкерлерден шыққан. Мәскеуде 20-шы жылдары әдеби курстар мен жеке бейнелеу студияларында оқиды. 1935 жылы Ленинградта «әлеуметтік қауіпті элемент» бабы бойынша 5 жыл мерзімге бас бостандығынан айрылады. 1938 жылға дейін КарЛАГ-та болады, сосын – суретші болып жұмыс істей жүріп бір жылдай уақыт Қарағандыда айдауда болады. 1941 жылы соғысқа кетіп, онда жарақаттанып, Алма-Атаның госпиталінде емделеді. 1942 жылдан 1945 жылға дейін Алма-Аталық суретшілер училищесінде сабақ береді. Ленинград облысы Петергофқа қайтып келеді. Е. Ковтун жариялаған КарЛАГ туралы құнды қолжазбалық естеліктер қалдырған. В. Стерлиговтың рухани-діни тақырыптағы акварельдері белгілі.

ГРИГОРЬЕВ Александр Владимирович

ГРИГОРЬЕВ Александр Владимирович, 1891-1961 ж. Танымал суретші. Марийлік АССР Пертнура селосында туған. Қызметкерлер отбасынан шыққан. Арнайы білімді Қазанда және Мәскеуде алады. Мәскеуде АХРР ұйымдастырушыларының бірі болды. Суреттердің экспозицияларының жинақтаушысы болғандықтан 1938 жылы сотталғанға дейін Тау-кен Марийлік өлкетану мұражайы оның есімімен аталған болатын. Халық білімі бөлімінің меңгерушісі, 1918 жылдан 1938 жылға дейін БКП(б) мүшесі болып табылған. «Антисоветтік террористік ұйымдарға қатысушы» бабы бойынша КСРО НКВД жанындағы Ерекше кеңеспен сотталған. өзінің мерзімі – 10 жылды КарЛАГ-та өтеген. Босатылған соң 1949 жылы Калуга облысындағы Тарусуға қоныс аударған. Оның лагерлік автопортреттері сақталған.

ИЗНАР Наталья Сергеевна

ИЗНАР Наталья Сергеевна, 1893-1967 ж. Жоғары білікті суретші. Театр суретшісі. Акварелші. Санкт-Петербургте туған. Жоғары арнайы білімі болған. Адвокаттың қызы. Суретші және суретшілік шеберханалар жетекшісі, көркем редактор ретінде жұмыс жасаған. Мәскеуде 1938 жылдың соңында «халық жауының әйелі» ретінде еңбекпен түзету лагерлерінде 8 жылға сотталады. Бутырь түрмесінен АЛЖИР-ға (Отанын сатқандар әйелдерінің Ақмола лагері), кейіннен КарЛАГ-қа келеді. Долинка кентінде Орталық клуб жанындағы суретші болып жұмыс істейді. 1946 жылы театрда жұмыс істеу үшін Владимирге кетеді. 1956 жылы Мәскеуге қайтып оралады. Н. Изнардың еңбектерінің бір бөлігі Мәскеуде, Бахрушин атындағы Театрлық мұражайда, КОМИИ-де сақталған.

ВАСИЛЬЕВА Алла Федоровна

ВАСИЛЬЕВА Алла Федоровна, 1902-1991 ж. Суретші-декоратор. Шығыс Сібірде, Верхнеудинскіде туған. Қызметкерлер отбасынан шыққан. Омскіде гимназия мен көркемөнер техникумын аяқтаған, сосын Мәскеуде – 30-шы жылдары ВХУТЕМАС-та оқыған. Д. Кардовский мен С. Герасимовтың шәкірті. 1938 жылы Мәскеуде ЧСИР (Отанын сатқандар отбасының мүшесі) бабы бойынша КСРО НКВД жанындағы Ерекше Кеңеспен 5 жыл мерзімге бас бостандығынан айрылады, оны АЛЖИР-да, сосын КарЛАГ-та өтейді. Долинка кентінің клубында суретші болып жұмыс істейді. 1946 жылдан кейін Мәскеуге қайтып оралады. Оның живопистік еңбектері, лагерлік суреттері, автопортреттері белгілі. Еңбектерінің бір бөлігі КОМИИ-да сақталған.

МЫСЛИНА Мария Владимировна

МЫСЛИНА Мария Владимировна, 1901-1974 ж. Суретші, театрлық декоратор, плакатпен, карикатурамен айналысқан. Мәскеуде туған. ВХУТЕМАС-та (1922-1924), театр институтында (1924-1926), АХР студиясында (1926-1929) оқығна. 1937 жылы күйеуінің тұтқындалуына байланысты ЧСИР ретінде КСРО НКВД жанындағы Ерекше Кеңеспен репрессияға ұшырайды. Бутырь түрмесінен еңбекпен түзету лагерлерінде 5 жыл мерзімін өтеу үшін КарЛАГ-тың Ақмолалық бөлімшесіне (АЛЖИР) жіберіледі, сосын 1938 жылдан 1946 жылға дейін клуб жанында суретші болып қызмет ете отырып, Долинкада болады. Мерзімін өтеп болған соң Мәскеуге қайтып оралады. Оның қаламынан шыққан Н. Изнардың портреті сақталған (КОМИИ).

БОРХМАН Ирина Александровна

БОРХМАН Ирина Александровна, 1902-1993 ж. Суретші. Мәскеуде туған. Дәрігердің қызы. 20-шы жылдары Мәскеуде ВХУТЕМАС-ты және Германияда Мюнхендегі Қолданбалы өнер мектебін (1927-1930) аяқтайды. Мәскеуде «Окна ТАСС» шеберханасында жұмыс істейді. «Тыңшылық» бабы бойынша КСРО НКВД жанындағы Ерекше кеңеспен 10 жыл мерзімге сотталады. 1942 жылы Фрунзе қ. түрмесінен КарЛАГ-қа жіберіледі, онда оның әр түрлі бөлімшелерінде (Просторное селосы, Жарық станциясы) тігін фабрикасында, қой шаруашылығында, бақша шаруашылығында, өрт сөндіру бөлімінде жұмыс істейді. Суретші-дизайнер ретінде лагерде бастықтардың кабинеттерін безендірген. Ақмола облысының Журавлевка селосына жер айдарылған. 1951 жылы босатылған соң Мәскеуге кетіп қалады. И. Борхманның лагерлік суреттері мен акварельдері сақталған (КОМИИ).

ШИТИКОВА Анна Ивановна

ШИТИКОВА Анна Ивановна, 1919-1989 ж. Суретші-дизайнер. Безендіруші. Батыс Сібірде Бочат қаласында туған. Қызметкерлер отбасынан шыққан. Лондондық колледжде оқыған. Мәскеудегі 1905 жыл атындағы көркемөнер училищесін аяқтайды, сосын киностудияда кинодекоратор мамандығы бойынша оқиды. 1937 жылы Нью-Йорктегі Бүкіләлемдік көрменің кеңестік бөлімін безендіру үшін АҚШ-қа барады. 1942 жылы тұтқындалып, 121 «тыңшылық бойынша күдікті байланыстар» бабы бойынша КСРО ІІМ жанындағы Ерекше Кеңеспен еңбекпен түзету лагерлерінде өтеумен 8 жылға сотталады. Қазақстандағы СтепЛАГ-ке айдалып, сосын БалқашЛАГ-ке ауыстырылады, онда суретші болып жұмыс істейді. Мерзімін өтеп болған соң 1950 жылы – Балқашқа, сосын – арнайы комендатураның ашық бақылауымен Қарағандыға жер аударылады. ҚазИЗО-да жұмыс істейді. 1959 жылы Мәскеуге қайтып оралады.

ПОТАПОВ Игорь Антонович

ПОТАПОВ Игорь Антонович, 1920-1992 ж. Суретші. Педагог. Қарағандылық суретшілер қорының безендірушісі. Мәскеу облысындағы Солнечногорскіде туған. Мәскеуде 1905 жыл атындағы көркемөнер училищесін аяқтаған, ал сосын – Мәскеу педагогикалық институтының суретшілік-графикалық факультетін бітірген. 1943 жылы «антисоветтік үгіттеуге қатысқаны үшін» бабы бойынша еңбекпен түзету лагерлерінде өтеумен 5 жылға сотталған. Мәскеудің Бутырь түрмесінен КарЛАГ-қа жіберіледі, онда лагердің әр түрлі бөлімшелерінде суретші болып істейді. Мерзімін өтеп болған соң Қарағандыда қоныстануға айдауда қалған. ҚазИЗО-да суретші-безендіруші болып жұмыс істеген. Қарағандының мектептерінде 15 жыл бойы өнер тарихы бойынша сабақ өткізген. КарЛАГ туралы қолжазбалық естеліктер қалдырған.

ИВАШЕВ-МУСАТОВ Сергей Михайлович

ИВАШЕВ-МУСАТОВ Сергей Михайлович, 1900-1992 ж. Жоғары білікті суретші. Педагог. Мәскеуде туған. Мәскеу мемлекеттік университетінің физика-математикалық факультетін, сосын АХРР студиясын аяқтаған. 1947 жылы «антисоветтік топқа қатысқаны үшін» тұтқындалып, еңбекпен түзету лагерлерінде өтеумен 25 жылға бас бостандығынан айрылған. СтепЛАГ-ке жіберілген. 1954 жылы лагерден ауруына байланысты босатылып, Қарағандыда қоныстану үшін айдауға жіберіледі. ҚазИЗО-да жұмыс істеп жүріп, 1955 жылдың аяғында Мәскеуге демалысқа кетіп, қайтып оралмайды. Оның кейбір туындыларын КОМИИ сатып алған. Лагерлік жұмыстары сақталмаған.

СООСТЕР Юло-Ильмар Йоханнесович

СООСТЕР Юло-Ильмар Йоханнесович, 1924-1970 ж. Жоғары білікті суретші және график. Эстон КСР-да Хайумая уезінде, жұмысшы отбасында дүниеге келген. Жоғары білімді Таллин қаласында Мемлекеттік көркемөнер институтында алады. 1949 жылы тұтқындалып, 58 баптың 2-ші «антисоветтік ұлтшылдық сатқындық топқа қатысқаны үшін» тармағына сәйкес лагерлерде өтеумен 10 жылға сотталады. Мерзімін Қазақстанда: ПесчанЛАГ-те, СпасскЛАГ-те, КарЛАГ-те өтейді. Клубтар жанында суретші болып жұмыс істейді. 1956 жылы босатылады. Бір жыл Қарағандыда тұрады, сосын отанын көріп, отбасымен бірге Мәскеуде қоныстанады. Лагерлік жұмыстарының, КарЛАГ тұтқындары портреттерінің бірқатары сақталған, олар Тарту қаласының (Эстония) мұражайында сақталған.

ЙОКОЯМО Мисао

ЙОКОЯМО Мисао, 1920-1973 ж. Суретші-график (Жапония). Әскери тұтқын ретінде ол 1945 жылдан 1950 жылға дейін Қазақстанда, ГУПВИ (КСРО ІІМ жанындағы әскери тұтқындар мен еркінен айрылғандар ісі бойынша Бас басқарма) жүйесіне кіретін № 99 Спасск ерекше лагерінде болады. Тұтқында болған бос уақытында ол сурет салатын болған. Жапонияның кинематографистері 1995 жылы Қарағандыда өздерінің танымал жерлестері туралы фильм түсірген болатын. Олар КОМИИ-ге осы суретшінің графикалық парақтарынан бірнеше түрлі-түсті көшірмелер сыйлады.

ЧЕРКАССКИЙ Абрам Маркович

ЧЕРКАССКИЙ Абрам Маркович, 1886-1967 ж. Көрнекті суретші, педагог, еңбек сіңірген өнер қайраткері (1956 ж.), ҚазКСР Халық суретшісі (1963 ж.). Украинада Киров облысы Белая Церковь селосында туған. Петербург көркемөнер Академиясының түлегі (1909-1917 жж.). Киев көркемөнер институтында дәріс береді. (1935-1937 жж.). 1937 жылдың желтоқсанында тұтқындалады, 1938 жылдың ақпанында НКВД жанындағы Ерекше кеңеспен еңбекпен түзету лагерлерінде өтеумен 10 жылға сотталады. Долинка кентіндегі КарЛАГ-тан 1940 жылдың тамызында босатылып, Алма-Атаға көшіп кетеді, онда 1941 жылдан бастап Алма-Аталық көркемөнер училищесінде живопистен дәріс береді. Алма-Атада қайтыс болған.

КРОПИВНИЦКИЙ Лев Евгеньевич

КРОПИВНИЦКИЙ Лев Евгеньевич, 1922-1994 ж. Көрнекті суретші, живописте, графикада, мүсінде, көркем шыныда жұмыс жасаған. Сібірде Тюменде туған. 1939 жылдан бастап Қолданбалы және сәндік өнер Мәскеу институтының студенті. 1941 жылдан бастап соғыста болған, мүгедектігі бойынша соғыстан қайтарылған. Сол институтта қайта оқуын жалғастырады. АСА бабы бойынша НКВД 1946 жылы қаңтарда тұтқындаған. Ерекше кеңеспен еңбекпен түзету лагерлерінде өтеумен 10 жылға кесілген. Мерзімін КомиАКСР-де, сосын СтепЛАГ-те (1949-1954 жж.) өтеген. Балқаш қаласында қоныстануға қалдырылған, онда Мәдениет сарайында жұмыс істейді (сценография, режиссура, бейнелеу студиясына жетекшілік ету). Ақталғаннан кейін (1956) Мәскеуге қайтып оралып, белсене шығармашылық жұмыс жасап, шетелдегі көрмелер дизайнымен айналысады (АҚШ, Франция, ЧКСР), өлең жазады, өнер бойынша мақалалар жазады. 1973 жылдан бастап КСРО Суретшілер одағының мүшесі.

ШКУРАЦКИЙ Сергей Фомич

ШКУРАЦКИЙ Сергей Фомич, 1923-1980 ж. Қарағандылық график, суретші-безендіруші. Украинада Днепропетровск облысының Евдокимовка селосында дүниеге келген. Днепродзержинск Металлургтерінің Мәдениет Сарайы жанындағы бейнелеу студиясына қатысады (1934 ж. бастап). Днепропетровск көркемөнер училищесінде оқиды (1939-1941 жж.). 1942 жылы немістер Германияға жұмыс істеуге жібергенде вагоннан қашады. Соғыс кезінде Кеңес Армиясының қатарында болады. 1947 жылы 54 бап «украиндық ұлтшылдық» бойынша еңбекпен түзету лагерлерінде өтеумен 10 жылға сотталады. Жазасын КарИТЛ (Қарағанды еңбекпен түзету лагері) Басқармасының № 11 лагерлік пунктінде өтейді. 1963 жылы ақталады. Қарағандыда қайтыс болады. Отанындағы және шетелдердегі 100-ден аса көрмелердің қатысушысы.

САНОСЯН Саркис Манукович

САНОСЯН Саркис Манукович, 1922 ж.т. Танымал қарағандылық сәретші және график, Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері (1992 ж. бастап). 1922 жылы 5 ақпанда Арменияда Новобоязетск ауданының Кармир селосында туған. Ереван көркемөнер училищесінде оқыған (1938-1942 жж.). Соғыста тұтқынға түсіп, сол үшін НКВД еңбекпен түзету лагерлерінде мерзімін өтеуге бас бостадығынан айырып, СибЛАГ-тың, Тайшеттің, Братскінің (1948-1956 жж.) тұтқыны болады. Қазіргі уақытта Қарағандыда тұрады және жұмыс істейді.

ГРУНИН Юрий Васильевич

ГРУНИН Юрий Васильевич, 1921 ж.т. Танымал жезқазғандық суретші-безендіруші, график, ағаш ұстасы, нақыштаушы, сәулетші, ақын, КСРО Жазушылар одағының мүшесі (1991 жылдан бастап). Волгада Симбирск қаласында (Ульяновск) дүниеге келген. Қазан көркемөнер училищесінде оқыған (1937-1941 жж.). 1-ші сыйақысын қалалық газеттің әдеби конкурсында алған (1936 ж.). Ульяновск әскери училищесінде суретші болып жұмыс істейді (1941 ж.). Солтүстік-Батыс фронтында жарақат алғаннан кейін тұтқынға түседі. Немістердің әскери тұтқындарға арналған майдан жанындағы лагерінде жол жөндеу жұмыстарында істейді. 1945 жылы тұтқыннан босатылғанна кейін НКВД СибЛАГ-ке, сосын СтепЛАГ-ке жібереді, одан 1956 жылы босап шығып, Жезқазғанда жұмыс істеуге қалады. 1992 жылдың мамырында «ГУЛАГ-тағы қарсыласу» атты Халықаралық конференция жұмысына қатысады (Мәскеу).

ГАМБУРГЕР Леонид Эмильевич

ГАМБУРГЕР Леонид Эмильевич, 1899-1984 ж. Танымал суретші. Балаларға арналған кітаптарды безендіруші. Оралда Серов қаласында дүниеге келген. Мәскеуде Строгановтық көркемөнер училищесінде және Тифлисс көркемөнер Академиясында оқыған. 1941 жылы неміс ұлтының өкілі ретінде Қарағандыға айдауға жіберіледі. Мұнда ол 1951 жылға дейін болады: бейнелеу студиясына жетекшілік етеді, театрлардың суретшісі болады, облыстық газетке карикатуралар салады. Бұдан әрі - әр түрлі қалаларда жұмыс істейді. 1975 жылдан бастап Мәскеуде қоныстанады, баспаханалармен қызметтес болады. Л. Гамбургердің балалар кітаптарына арналған суреттерінің эскиздері, акварель парақтары сақталған, оның бірнеше еңбектері КОМИИ-де бар.

ЭЙФЕРТ Владимир Александрович

ЭЙФЕРТ Владимир Александрович, 1884-1960 ж. Суретші. Педагог. Көрнекті мәдениет қайраткері. Саратовта туған. Арнайы білімді Астрахандағы Жоғары көркемөнер-суретшілік шебрханаларда алады. 20-жылдардан бастап ол «Жар-Цвет» қоғамының, Мәскеулік суретшілер қоғамының мүшесі. 30-жылдары Германия мен Франциядағы КСРО Сауда өкілеттігінің антиквариат бойынша сарапшысы, Мәскеудегі А.С. Пушкин атындағы ГМИИ директоры. Соғыстың басында оны неміс ұлтының өкілі ретінде Қазақстанға, Қарағанды облысына жер аударылады, сосын Қарағандыға ауыстырады, онда ол өзі де оның әйелі де көптеген жылдар бойы арнайы комендатураның тіркеуінде тұрады. Қарағандыда, шеткерірек жағында Эйферт Киров атындағы шахтаның клубы жанында суретші-безендіруші болып жұмысқа тұрады.

Сол жерде ол бейнелеу студиясын ашады, оған барлық тілек білдірушілер барған, олардың бірқатары суретшілер болған: Г. Гилевский, А. Цой, В. Буш және т.б. Өзі Мәскеуден алып келген В. Эйферт суреттерінің үлкен жиынтығы Алма-Атаға Ә. Қастеев атындағы ГМИ-ге берілген, өмірінің соңғы жылдарындағы суреттері КОМИИ-де, Қарағандының, Астраханның жеке жинақтарында сақталған.

ФОНВИЗИН Артур Владимирович

ФОНВИЗИН Артур Владимирович, 1882-1973 ж. Танымал акварелші. Ригада туған. Мәскеулік живопись, мүсін және сәулет училищесінде, сосын Мюнхенде оқыған. Мәскеуде «Голубая роза», «Мир искусства» көрмелеріне қатысқан. 1921 жылдан бастап Тамбовта, Нижний Новгородта, 1929 жылдан Мәскеуде тұрып, жұмыс жасаған. 1942 жылы оны неміс ұлтынан шыққаны үшін Қарағандыға айдауға жібереді, онда ол он ай болады. Кейіннен 1944 жылы Фонвизин Мәскеуде жұмыс істеп жүріп, «Старая Караганда» («Бұрынғы Қарағанды») акварельдер сериясында сол уақыт туралы өзінің әсерінен көрініс береді (КОМИИ).

ФОГЕЛЕР Генрих Эдуардович

ФОГЕЛЕР Генрих Эдуардович, 1871-1942 ж. Еуропалық көлемдегі танымал суретші. Бременде (ГФР) туған, оның маңындағы суретшінің Ворпсведе поместьесінде қазіргі уақытта оның Мұражай үйі ашылған. Дюссельдорф қаласының Көркемөнер Академиясында оқыған. Соғысқа дейін антифашист, революция идеясының жолын қууыш болғандықтан, 10 жыл бойы Мәскеуде тұрады. КСРО бойынша көп саяхаттаған, сурет салған, кітап шығарған. 1941 жылы неміс ұлтының өкілі болғаны үшін ол Қарағанды облысы Хорошевский ауданының Корнеевка селосына жер аударылады, онда 70 жасында қайтыс болып, сол өлкеде жерленеді. Ол уақыттардан бірнеше суреттері ғана сақталған. Г. Фогелердің бірқатар еңбектері КОМИИ-де сақталған.

ГУММЕЛЬ Гюнтер (Юрий) Вильгельмович

ГУММЕЛЬ Гюнтер (Юрий) Вильгельмович, 1927 ж. т. Мүсінші. Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері. Әзірбайжан КСР-ның Ханлар қаласында туған. Соғысқа дейін Баку көркемөнер училищесінің екі курсын тәмамдап үлгереді. 1941 жылы оның барлық отбасы неміс ұлтынан шыққандары үшін Қазақстанға жер аударылады. Қарағандыда Гуммель шахтаның клуб меңгерушісі болып жұмысқа тұрады. Мәскеуде арнайы білімін жалғастырғысы келіп, құжаттарын тапсырмақшы болады, бірақ «неміс контингентіне» жатқандықтан оның құжаттарын қабылдаудан бас тартады. ҚазИЗО-да мүсіндік жұмыстарды орындай жүріп, Гуммель өз кәсібилігін жоғарылату бойынша өзі жұмыс жасай бастайды. Ол Қарағандыда бірқатар монументтер, портреттер жасайды. Қарағандыдағы В.И. Ленин ескерткішін конкурс бойынша орындау да Гуммельдің еңбегі. 90-жылдары отбасымен ГФР-ға қайтып оралады.

ГРАББЕ Роберт Андреевич

ГРАББЕ Роберт Андреевич, 1904-1991 ж. Суретші-график. Декупаж шебері (қағазды көркемдеп ою). Новороссийскіде туған. Арнайы білімді Одесса көркемөнер институтында, сосын ВХУТЕИН-де алған. 30-жылдардан бастап Мәскеуде орталық баспаханалармен қызметтес болады. КСРО ВДНХ-да безендіруші болып жұмыс істейді. Ригада жұмыс істеп жүріп, 1945 жылы Латвияның Суретшілер Одағына кіреді. 1951 жылы репрессияланған ағасы үшін өз еркімен Қарағандыға келеді, мұнда ҚазИЗО-да жұмыс істейді, 1957-1958 жж. алғашқы суретшілер көрмесіне қатысады. Көптеген жылдар бойы өзі ұнататын шығармашылық түрімен айналысып, 80-жылдардың басында қалалық көрмлерге қайта шыға бастайды. Егде жасқа келіп Қарағандыда қайтыс болған Р.А. Граббенің барлық еңбектері КОМИИ-ге берілген.

УСАИТИС Леонид Александрович

УСАИТИС Леонид Александрович, 1924-1984 ж. Танымал суретші және график. Мәскеуде туған. 1905 жыл атындағы Мәскеу көркемөнер училищесінде оқыған. Соғыстың басында «халық жауының» ұлы ретінде жеті жылға Оралдағы еңбек армиясына, орман құлатуға жіберіледі. В1948 жылы Қарағандыдағы анасы – КарЛАГ тұтқыны - әкесінің жесіріне келеді. Біраз уақыт ҚазИЗО-да, Гипрошахтада безендіруші, облыстық газетте карикатурист болып, сосын театрда актер болып жұмыс істейді. 1955 жылы Мәскеуге көшіп келеді, онда 1962 жылы Суриков атындағы көркемөнер институтын үздік бітіріп шығады. Астанада қалып Детгизде кітаптарды безендіреді, «Диафильм» студиясында көркем редактор болып қызмет етеді. Өлгеннен соң 1985 жылы Мәскеудің Орталық көрме залында оның үш күндік жеке көрмесі өткізілді. КОМИИ-да Л.А. Усайтистің 20-дан астам живопистік және графикалық жұмыстары сақтаулы.

МАЙЕР Оскар Оскарович

МАЙЕР Оскар Оскарович, 1924-1990 ж. Қарағандылық суретшілер қорының суретші-безендірушісі. Суретші. Тбилисиде туған. Әкесі жалған құпия хабар айтқаны үшін тұтқындалған. 1941 жылы 17 жасында Майер неміс ұлтының арнайы қоныс аударылған өкілі ретінде Қазақстанға жіберіледі, онда совхозда, сосын еңбек армиясында жұмыс істеп, сонда сурет сала бастайды. Самарқанд көркемөнер училищесіне қабылданады, бірақ Қарағандының арнайы комендатурасы оған облыс шегінен шығуға рұқсат бермейді. Ол Қарағанды тау-кен техникумына түсіп, оны бітіріп шығуға мәжбүр болады. 50-жылдардан бастап Киров атындағы шахтаның клубы жанындағы В.А. Эйферттің бейнелеу студиясына қатысады. ҚазИЗО-ға түседі. Өз бетінше сурет салумен айналыса бастайды. Өзінің қазір жеке жинақтарда сақтаулы лирикалық пейзаждарын ауық-ауық көрмелерге шығарады.

РЕЧЕНСКИЙ Павел Иванович

РЕЧЕНСКИЙ Павел Иванович, 1924-1999 ж. Суретші, график, қолөнерші. Дарынды өзі үйренуші. Арнайы білім алуға мүмкіндігі болмайды. Саратов облысының Бабово селосында шаруа отбасында дүниеге келген. 1931 жылы бүкіл отбасымен Қазақстанға, Қарағанды облысының Осакаров ауданына арнайы қоныс аударушылар ретінде көшіреді. Мұнда қоныс аударылғандар өздеріне жер төлелер мен барактар салған, олардан обсервациялық кенттер пайда болған. Ауылдық мектепте жетіжылдықты бітіреді. Қиыр Шығыстағы Ұлы Отан соғысына қатысушы. Соғыстан қайтыпторалғаннан кейін Қарағандыда, ҚазИЗО-да, суретшілер қорында жұмыс істейді. Реченскийдің бірнеше жеке көрмелері өтеді – 50-жылдығына орай Қарағандыда, Алма-Атада, Мәскеуде. Оның көптеген жұмыстары КОМИИ-де, жеке жинақтарда сақталған.

БУШ Виктор Петрович

БУШ Виктор Петрович, 1934-1986 ж. Суретші. Кеншілер мәдениет сарайының жанындағы бейнелеу студиясының жетекшісі. Саратов облысындағы Лаупп селосында туған. Савицкий атындағы Пенза көркемөнер училищесін бітірген. Бала кезінде бүкіл отбасымен неміс ұлтынан шыққаны үшін Қазақстанға жер аударылады, жолда омыртқасына зақым келіп, мүгедек болып қалады. Барлық жылдар бойы Қарағанды суретшілер қорында жұмыс істейді, барлық көрмелерге қатысады. Оның автоапатта қайғылы қазасынан болғанынан кейін, қалған еңбектерінің көбісі КОМИИ-ге тапсырылған.

ГИЛЕВСКИЙ Гелярий Грацианович

ГИЛЕВСКИЙ Гелярий Грацианович, 1932 ж. т. Суретші. Украинада, Хмельницкий облысының Бутын селосында туған. Қазақстанға жер аударылған поляк отбасының мүшесі болғандықтан жас кезінен әкесімен бірге еңбек армиясында жұмыс істейді. 40-жылдардың соңында Мәскеуден арнайы жер аударылған суретшілер Л.Э. Гамбургер, сосын В.А. Эйферттің жетекшілігіндегі бейнелеу студияларына қатыса бастайды. Савицкий атындағы Пенза көркемөнер училищесіне түсіп, оны 1960 жылы бітіріп шығады. Көптеген жылдар бойы Қарағандылық суретшілер қорында жұмыс істейді, жыл сайын көрмелерге қатысады. Мексикаға шығармашылық іссапармен барады, сосын Польшаға барып, онда соңғы жылдары сәулет өнерінің ескерткіштерін қалпына келтіру бойынша келісімшартпен жұмыс істейді. Г. Гилевский — «Старая Караганда (Ескілікті Қарағанды)» пейзаждар сериясының, еңбеккерлер, бұрынғы тұтқындар мен айдалғандар портреттерінің авторы. Оның бірқатар туындылары КОМИИ-де сақталған.

ЦОЙ Алексей Николаевич

ЦОЙ Алексей Николаевич, 1929 ж. т. Мүсінші. Суретші. Ақын. Қиыр Шығыста Приморский өлкесінде Уссурийск қаласында туған. 1937 жылы мыңдаған корейліктердің қатарында оның да отбасы Орталық Қазақстанға жер аударылады. Жасөспірім кезінде, 14 жасынан бастап Балқашта, Ақшатауда кен орындарында, сосын Қарағандының шахталарында жұмыс істей бастайды. 50-ші жылдары Мәскеуден арнайы жер аударылған суретші В.А. Эйферттің жетекшілігіндегі бейнелеу студиясына қатысады. 1967 жылы Цой Алма-Ата көркемөнер учлищесіне түсіп, мүсіншілік бөлімін бітіреді. Көптеген жылдар бойы мүсінші болып жұмыс жасағанда оның қолынан шахтер еңбегі тақырыптарына мүсіндер сериясытуған, 90-жылдары суретшілікке қайтып оралады. Бірқатар еңбектері КОМИИ-де сақталған.