Келемеж

Келемеж. Біреуді келекелеп, ажуалап, мазаққа, күлкіге айналдыруда осы сөз жиі қолданылатыны әркімге белгілі. «Келемежге үйір, ойын тура айтатын Шукарь шал Макардың суретін айна-қатесіз келтірді». (I. Омаров, Шабыт.). Ертедегі түркі жазба ескерткіштерін қарастырғанда «келемечі» тұлғалы сез қазіргі тіліміздегі «аудармашы» (переводчик) мағынасында қолданылғандығын көреіміз (ДТС, 296). Аудармашының ол кездерде неліктен «келемечі» аталуының өзінде де сыр бар. М. Қашқари сөздігінде «келәчү» сөзі қазіргі тіліміздегі «сөз» дегеннің орнына жүрген. Аудармашының негізгі жұмысы — бір тілден екінші тілге сөздерді аудару екендігін білген адамға оның «келемечі» аталуының да себебі түсінікті. Ендігі жауап күтетін сұрақ — біреуді ажуалап, мазақтауға мына «келемечі»-нің қандай қатысы бар, бұл сөздерге (мазақтау, ажуалау, келеке ету) қалайша синоним болып қалыптасқан? Мұның басты себебі қоғам дамуымен байланысты сөз мағыналарының қозғалысқа түсіп, өзгеріп отыруында деп білеміз. Біреуді мазақтау дегеннің өзі — белгілі бір адамның жүріс-тұрысын, соған тән қимылды, бет әлпетіндегі түрлі құбылыстарды екінші адамның өзіне аударып, сол қалыптас, пішіңдес қозғалыстарды бейнелеп көрсету. Бұл жерде біз сөзді аударумен емес, адам бойындағы іс-қимыл, қозғалысты аударумен істес болып, соның куәсі болғандаймыз. Осындай себептермен «келемечі» сөзі алғашқы мағынасынан ажырасып, жаңа, біз әңгіме етігі отырған мағынаны меншіктенген. Кейін келе, біздің тілімізде, бұрынғы «келемечі» мағынасын «аудармащы» сөзі иеленген деп топшылаймыз.