Киікбай би Айтуғанұлы
Киікбай би Айтуғанұлы — XVIII ғасырдың 2-жартысы мен XIX ғасырдың 1-жартысында қазіргі Батыс Қазақстан аумағында билік құрған атақты би, шешен.[1]
| Киікбай би | |
| Киікбай Айтуғанұлы | |
| Туған күні |
XVIII ғасырдың 2-жартысында |
|---|---|
| Қайтыс болған күні |
XIX ғасырдың 1-жартысында |
| Ұлты | |
| Қызметі | |
| Әкесі |
Айтуған |
Киікбайдың Тоқсан биге айтқаны
өңдеу"Уа, Тоқсанжан, Тоқсанжан,
Бұл бір кезім тоқталған.
Қара арғымақ қажып тұр,
Саз кешкендей қапталдан.
Жақсыларым келіпсің,
Салмағы ауыр батпаннан.
Үй жағалап жау келді,
Сұр жебесін оқтанған.
Қара өзек шақтың көжесі,
Қарында емес қуықта,
Бір биенің торсығы ілулі әне – уықта.
Келер – қонақ шығар жан,
Алыста емес жуықта", ‐ дегенде:
Сөзін аяқтатпай Тоқсан: О, Киеке, неге қысыла сөйледіңіз, біз сырғалаң боз емес, сырлас дос едік қой - десе керек. Киікбай:
"Таудан үлкен талабым бар,
Талғап ішер шалабым бар,
Қолымнан асырап өсірген,
Тары – деген тамағым бар".[2]
Киікбайдың Тоқсанға берген батасы
өңдеуКедейлік пен кәрілік,
Адамның жөнін басқалар.
Уа, Тоқсанжан, Тоқсанжан,
Бұл бір күнім тоқталған.
Үй артына жау келді,
Сұр жебесін оқталған,
Жалғыз жігіт би болмас,
Жалғаз ағаш үй болмас.
Шын жүйрікте күй болмас,
Қас жақсының белгісі,
Жауға түссе күйзелмес.
Ардақты атаң қара би,
Үш жүзге мәлім дара би.
Жабай әкең тағы би,
Күміс көрмей, жез таңдай,
Қаусырап жүрген жағы би.
Сабырында үш жүздің,
Аруағы қонып атаңнын,
Сен болғайсың сана би, - деп толғапты да, сәл бөгеліп барып:
Жолбарысша шабынба,
Бұрқылдама бураша,
Айғырша арқырама,
Текеше бақылдама.
Айтқан сөзің құрғандай қақпан болсын,
Суықтығың оқпандай болсын.
Қанды ауызға түскеннің қанын шығар,
Әділетсіздің жанын шығар.
Күле сөйлеп күңіренбе,
Сөзің заяға кетер.
Зейінділікпен айтқан сөзің,
Зерделінің санасына жетер.
Уа, Тоқсанжан, Тоқсанжан,
Осыны бір есіңе ал.
Үш жүздің дауы бар,
Саған деген жауы бар.
Уа, Тоқсанжан, Тоқсанжан,
Мынау тұрған біздің үй.
Айтамын саған жай мен күй,
Өзім кәрі, бала жас,
Дәулет біткен болар мас.
Қайтарыңда келе кет,
Атаңа сауға бере кет, - деп батасын беріпті.[3]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ ҚР Ұлттық Ғылым академиясы, Әдебиет және Өнер институты, 718-папка, 3-дәптерден алынған.
- ↑ Қазақтың ата заңдары: Құжаттар, деректер және зерттеулер. 10 томдық – Алматы: Жеті жарғы, 2006 жыл.
- ↑ Қазақтың ата заңдары: Құжаттар, деректер және зерттеулер. 10 томдық – Алматы: Жеті жарғы, 2006 жыл. Жұлдыз, 1996 жыл, 3, 112 бет.