Криста

Криста — бұл митохондрияның ішкі мембранасының қатпарлары. Бұл атау латын тіліндегі тарақ (лат. crista) сөзінен шыққан. Олар ішкі мембранаға тән мыжылған пішін береді, бұл биохимиялық реакциялардың жүретін беттің айтарлықтай ұлғаюына мүмкіндік береді. Бұл биологиялық тотығу тиімділігін арттырады, өйткені митохондриялардың ішкі мембранасы АТФ синтазасы сияқты ақуыздармен және тотығу фосфорлануын жүзеге асыратын бірқатар тыныс алу ферменттерімен қапталған. Әр түрлі эукариоттарда кристалар пішіні бойынша ерекшеленеді. Ламелла, құбырлы немесе диск тәрізді кристалар бар. Екінші митохондриялық мембрана ашылғаннан кейін, ультрақұрылымдық зерттеулердің ізашарлары ішкі мембрананың қалай жұмыс істейтінін түсіндіретін әртүрлі модельдерді ұсынды. Негізгі үш модель болды:

• Бөлімдердің моделі-Паладаның пікірінше, митохондриялық мембрана иіліп, олардың арасында кең бос орындар бар бөлімдер түзеді. Бұл модель қазіргі заманғы оқулықтардың көпшілігінде айтылған және ұзақ уақыт бойы канондық болып саналды.
• Септ моделі — Шестранд ішкі мембрананың қатпарлары матрицаны бірнеше бөлек бөліктерге бөлетін септамалар сияқты созылған деп болжады.
• Қосылыстардың моделі-Даем мен Висса кристалдар ішкі мембранамен диаметрі өте аз құбырлы құрылымдар арқылы байланысады деп болжады. Олар бұл құрылымдарды Криста фибриллалары деп атады. Салыстырмалы түрде жақында бұл құрылымдар электронды томографияны қолдану арқылы қайта ашылды. Қазіргі уақытта бұл модель жалпы қабылданған.

Функциялар

Кристалар ішкі мембрананың бетін едәуір арттырады, бұл оған тыныс алу ферменттерінің, тасымалдаушы ақуыздардың және АТФ синтазаларының әлдеқайда көп мөлшерін орналастыруға мүмкіндік береді, яғни жасушалық тыныс алудың тиімділігі мен АТФ синтезінің жылдамдығын едәуір арттырады. Митохондриялар тотығу фосфорлану процесінде үнемі түзілетін оттегінің белсенді түрлерінің ультра әлсіз хемилюминесценциясының көзі болып табылады. Математикалық модельдеу тармақталған митохондриялардың кристалдарының оптикалық қасиеттері матадағы жарықтың пайда болуына және таралуына әсер етуі мүмкін деп сенуге негіз береді.