Кыпу шамшырағы

Кыпу шамшырағы
	Кыпу шамшырағы
	эст. Kõpu tuletorn
Ел	Эстония
Теңіз	Балтық теңізі
Салынған	1531
Материалдар	Монолитті әктас және гранит
Биіктігі	36
Теңіз деңгейінен биіктігі	102
Қашықтық	26 миль
Мәртебесі	Сәулет ескерткіші

Кыпу шамшырағы (Дагерорт маягы. эст. Kõpu tuletorn) — Эстониядағы Хийумаа аралындағы маяк. Балтық жағалауындағы ең көне және әлемдегі ең ескі маяктардың бірі.

Сипаттама

Кыпу маягы тіректері бар төрт қырлы тас мұнара, жерден биіктігі - 36 м, теңіз деңгейінен биіктігі - 102 м, көріну қашықтығы - 26 теңіз милі.^[1]^[2]

Маяктың төменгі массивті бөлігі толығымен жергілікті тастан тұрғызылған, сыртынан әктас ерітіндісімен жабылған. Оның төменгі бөлігіндегі қабырғаларының қалыңдығы 3 метрдей. Мұнараның салмағы 12 мың тоннадан асады.^[3] Бұрын құрылым қатты болғандықтан жұмысшылар сыртқы баспалдақтармен көтерілген. Қазір, ең кіреберістің бастап XIX ғасырдың басында кесілген, күрт көтерілетін тас баспалдақпен көтеріледі. Оның бойында көтерілуді қауіпсіз етуге көмектесетін тұтқасы бар. Содан кейін баспалдақ бұрандалы пішінді, сирек орналасқан кішкентай терезелерден ішке көше жарығы түседі.

Баспалдақтар бақылау алаңына апарады, ал жоғарғы бөлмелердің бірінде маяктың тарихы мен қазіргі әлемдегі рөлі туралы әңгімелейтін шағын көрме бар. Бақылау алаңынан айналадағы ормандар мен Балтық теңізінің көрінісін тамашалауға болады.^[4]

Бүгінде Кыпу маягының жарығын 48 шақырым қашықтықтан көруге болады. Қазір ол өз мақсаты бойынша өте сирек пайдаланылады және мұражай сияқты Эстонияның қорғалатын мәдени ескерткіші ретінде қызмет етеді.^[5]

Тарихы

Маяктың құрылысы 1504 жылдың көктемінде басталып, күзде оба індетінің кесірінен тоқтап қалды. 1513-1514 жылдары қайта басталып, 44 жыл үзіліспен жалғасты. Ливон соғысының басында (1558 ж.) құрылыс және әрлеу жұмыстары дерлік аяқталды.

Губернатор 1649 жылы 13 маусымда көпес Эберхард (Эверт) Деллингхаузенмен Кыпуда тиісті жұмыстарды жүргізу және маякты күтіп ұстау туралы келісімге қол қойды. Шын мәнінде, Деллингхаузен Кыпу маягының бірінші бақылаушысы болды. Ол маяктың биіктігін бір жарым есеге дерлік арттырды - 35,63 метрге дейін. Мұнараның тіректері және екі жаңа қабаты болды. Жұмыс 1649 жылы 3 қазанда аяқталды.

1651 жылы Деллингхаузен қайтыс болғаннан кейін маяк жаңа бақылаушысы Тимен Корнелису Турлау болды. 1659 жылы 30 маусымда бүкіл арал граф Аксель Юлий Делагардиеге сатылды. Бес жыл бойы (1659-1664) маякты Кордт Ланг басқарды. 1741 жылы 24 шілдеде Швеция Ресейге соғыс жариялап, маяктың жұмысын тоқтатуға бұйрық берді. Ол екі жылдан кейін, 1743 жылы қайта жалғасты.

1805 жылы маяк мемлекетке өтіп, қайта қалпына келтірілді. Жұмыс 1806 жылы басталып, 1810 жылы жаңа жарықтандыру жабдықтарын орнатумен аяқталды. Маяк жылына 10 ай жұмыс істеді - 1 шілдеден 1 мамырға дейін. 1845 жылы маяк жөндеуден өтіп жарық-оптикалық аппараттың үстіне әйнекпен шам тұрғызылды, ал 1860 жылы 1 мамырда маяк өзінің бірінші ретті айналмалы Френель линзасын алды. Маякқа жеті адамнан тұратын бригада қызмет көрсетті.

1900 жылы Парижде өткен дүниежүзілік көрмеде француздық жарық-оптикалық жүйесі сатып алынып, ол екі жылдан кейін Кыпу маягына орнатылды. 1920 жылы маякқа шведтік AGA компаниясының ацетилен шамы орнатылды, ал 1933 жылы қабырғалар қалпына келтірілді. 1940 жылы маяк электрлендірілді.

Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде маяк қатты зақымданды, бірақ аман қалды. 1941 жылдың күзінде ұзақ уақыт неміс әскерінің қол астында болды. Маяк ол кезде жұмыс күніне бірнеше сағат қана жұмыс істеді.

1946 жылы жарықтандырудың зақымданған жабдықтарын жаңа жарқырағышқа ауыстыру арқылы маяк күрделі жөндеуден өтті. 1963 жылы маяк ЭМВ-3 айналмалы шамын алды, ал 1982 жылы ЭМВ-930М жарықтандыру жүйесі орнатылды, бұл жүйе маякта күні бүгінге дейін жұмыс істейді.

2020 жылдың қаңтар айының соңында маякта жарық жабдықтары жаңартылды. Айналмалы фонарь ішіне жарықтығы 2 100 000 кандела болатын жарық диодты шам қойылды. Бұл Кыпу маягын әлемдегі ең жарқын жарық диодты шамшыраққа айналдырды. Резервтік шам да жарық диодты болды. Шамшырақты соңғы үлкен қалпына келтіру жұмыстары 1988-1990 жылдары жүргізілді.^[6]^[7]^[8]^[9]