Күзужіп
Күзужіп, күзіпжіп – өрмектің астыңғы жібі ерсісін (ұрғашы жіп) күзуағашқа жалғастырып тұратын жіптің атауы.
Күзужіп қызметі
Күзужіп боялмаған ешкінің, түйенің жүнінен ширақ етіп, екі тіндеп иіріледі. Күзужіп өрмек желісінің қарсы және ерсіжіптерінің (еркек және ұрғашы) арасын шатастырмай, бөліп көтеріп тұратын үлкен «технологиялық» қызмет атқарады. Күзужіп өрмектің астыңғы әрбір жібін тұйықтай іледі де, екінші ұшы күзуағаш пен күзушыбығына шалыс оралып бекітіледі. Күзуағаштың екі шетіне жіп байланып, мосыға көтеріп ілгенде өрмек желісінің астыңғы жіптерін көтеріп тұрады.
Өрмек жіптерінің ерсі жібін күзуге шалу тәсілдері
Өрмек жіптерінің ерсі (ұрғашы) жібін күзуге шалудың екі түрлі тәсілі бар:
- Бірінші тәсілі: тоқылатын бұйымның ұзындығы айқындалған соң, үшбұрыш жасай үш қазық қағылады. Оның бірі бас өріс қазық қалған екеуі ен өріс қазық деп аталады. Осы бас өріс қазық пен ен өріс қазықтың бірінің орта тұсынан термені қағатын ағаш қылышты және оған қатарластыра күзуағаш мен күзушыбығы қағылады. Осы қазықтар қағылып болған соң, өрмек жіптерін жүгірту ісі басталады. Жүгіртілетін домалақ жіптің ұшын бас өріс қазыққа байлап алып, бірінші қатарын қылыштың оң жағынан, екінші қатарын сол жағынан алып, үш бұрыш жасай, үш қазыққа айналдыра жүгіртіледі. Осылайша, келесі қатарлары осы жолмен қайталанып жүгіртіліп отырады. Тәжірибелі бір шебер өрмек қазықтарының орта тұсына қағылған күзуағаштың жанына отырып, ұшы күзуағашқа байланған күзужіпті қолына алып, қылыштың сыртынан өткен жіптердің әрқайсысын бір орап күзуағаштан оңға, күзушыбығынан солға қарай шалып айналдырып отырады. Осыдан кейін қазықтар жерден суырылып алынады. Сонда өрмек жіптерінің екі ұшынан тұйық пайда болады. Осы тұйықтардың арасынан жұмыр ағаш өткізіп, жерге көлбеу жатқызылып, екі басы қазықтарға керіліп байланады. Орта тұсындағы күзужіптің көмегімен байланған күзуағаш мосыға көтеріліп ілінеді. Сонда, күзу жіпке шалынған ерсіжіп (ұрғашы жіп) жоғары көтеріліп, өрмек жіптерінің айқас түсу қызметін атқарады.
- Күзужіпке шалудың екінші тәсілі қарапайым болып келеді. Ол жоғарыда аталған үш өріс қазықтарының орта тұсынан қосымша күзу қазық және 25-30 см алшақтықта ішке қарай көтерме қазық деп аталатын қазықтар қағылады. Өрмек жіптері жоғарыда аталғандай бірінші қатары орта қазықтың оң жағынан екінші қатары сол жағынан келесі қатарлары осы тәртіппен қайталанып жүгіртіліп отырады. Көтерме қазықтың сыртынан жүгіртілген жіпті күзужіппен шалып бастыра күзуағашқа айналдыра бекітеді. Осы шалынған өріс жібі күзужіпке ілінеді.[1]
Дереккөздер
- ↑ ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9
Әдебиеттер
- Муканов М.С. Казахские домашние художественные ремесла. Алма-Ата: Казахстан, 1979;
- Шобай Қ. Қазақ, урианхай халықтарының ұлттық қолөнері. Өлгий, 1980;
- Жақыпов Ә. Түйе өсірушінің түсіндірме сөздігі. Алматы: Қайнар, 1989;
- Кенжеғалиева Қ. Терме және қақпа алаша. Жүннен жасалатын бұйымдар. Құраст. К.Мұқанов. Алматы: Қайнар, 1990;
- Қасиманов С. Қазақ халқының қолөнерi. Алматы: Қазақстан, 1995.