Күнелту

Күнелту. Сөз түсінігі — күн көру, өмір сүру, тіршілік ету екендігі рас. «Жалданып байға күнелту, Басқан таңба жарлыға» (Сәбит Мұқанұлы Мұқанов, Таңд. шығ.). Сөз екі түбірден құралған — күн және елту. Қазіргі тілімізде бұлардың екеуі де бар әрі мағыналарын да ұғындырып жатуды қажет етпейтін тәрізді. Бірақ мына біріккен сөздегі «күн» мен «елту» бізге мағынасы мәлім зат есім және етістікке жуық келмейді. Оның мәнісі — алғашқысы араб тілінің сөзі де, соңғысы түркі тілдерінің біріндегі өзгеше тұлғадағы етістік. Арабша күн — болу, бар болу, өмір сүру деген мағына береді (Араб.-рус. сл., 1970). Екінші сөз «елту», В. Радлов сөздігі бойынша, «еліт» (шағатай тілінде) тұлғасында беріліп, мағынасы — ұстау, қолға алу деп түсіндірілген (В. Рад.,Опыт..., I, 1, 819). Әрине мүның түбірі — ал, алу екендігі көрініп тұр. Сөйтіп, араб және түркі тілінің сөздері бірігіп, «күнелту» болып қалыптасып, қазіргіше айтсақ — «болуды қолға алу» немесе «өмірді, тіршілікті ұстау» деген мағынаға мезгейді.