Көксарай су қоймасы
| Көксарай су қоймасы | |
 | |
| Морфометрия | |
|---|---|
| Ауданы | 467,5 км² |
| Көлемі | 3 км³ |
| Сипаттамасы | |
| Толтырылған жылы | 2010 |
| Орналасуы | |
| 42°21′48″ с. е. 68°27′40″ ш. б. / 42.36333° с. е. 68.46111° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 42°21′48″ с. е. 68°27′40″ ш. б. / 42.36333° с. е. 68.46111° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Ел |  Қазақстан |
| Аймақ | Түркістан облысы |
| Lua error Module:Wikidata/media ішіндегі 4 жолында: attempt to concatenate local 'value' (a nil value). | |
Көксарай су қоймасы — Түркістан облысында Сырдария өзенінің оң жақ жағалауында, Шардара су қоймасынан 160 километр төмен, Көксарай ауылының оңтүстігінде орналасқан су қоймасы. 2008—2011 жылдары аралығында салынған. Сырдария өзенінің төменгі ағысындағы елді мекендерді су алу қауіпінен қорғауға және қыс айларында Шардара СЭС да өндірілетін электр энергиясы қуатын 20-25 %-ға арттыруға ықпал ететін нысан.
Сипаттамасы
өңдеуҚарсы реттегіш Түркістан облысы Арыс ауданы Ақдала және Задар ауылдық округтерінің аумағында, Сырдария өзені бойындағы Шардара су қоймасынан 160 шақырым төмен, Көксарай кентінің оңтүстігінде салынған. Су қоймасының жобалық көлемі - 3 млрд м3, су айдынының ауданы - 467,5 км2, арналық бетон бөгетінің шығыны - 1800 м3/с, ұзындығы 16 км жеткізу арнасының өткізу қабілеті-500 м3/с. су қоймасының бөгетінің ұзындығы 44,7 км, орташа биіктігі-7,7 м, өткізу қабілеті 500 м3 болатын ұзындығы 10,2 км су арнасы [1].
Тарихы
өңдеу
Құрылыс қажеттілігі Сырдарияның су ресурстарын пайдалану кезінде Қырғызстан, Өзбекстан және Қазақстан арасындағы өткір экономикалық келіспеушіліктерге байланысты болды[2].
Жазғы суару маусымдарында Шардара су қоймасында және одан шығатын Сырдария өзенінде, әдетте, су жетіспейді (оны Өзбекстан мен Тәжікстан өзені бойындағы егістіктерді суаруға тосқауыл қояды) және Оңтүстік Қазақстанда жүздеген гектар егістіктер өсірілмейді немесе өте өнімсіз. Қырғызстан 1993 жылдан бастап Нарын өзеніндегі Тоқтоғұл су қоймасынан (19,5 км³) су өткізудің ирригациялық-энергетикалық режимінен энергетикалық режимге көшті және қыста суық мезгілде Тоқтоғұл ГЭС-ін электр энергиясымен қамтамасыз ету үшін жылдық су жинаудың 55% - (25% орнына) төгіп жатыр. Осы кезеңде суару үшін талап етілмеген су Шардара су қоймасын (5,7 км³) басып, бөгеттің жарылып кетуіне қауіп төндірді. Егер осы судың барлық артық мөлшерін Сырдарияға тастасақ, бұл сөзсіз Қызылорда мен өзеннің төменгі ағысындағы кенттерді су басуына әкеп соғады. 1969 жылғы үлкен су тасқынынан бастап артық су (бір жылда бірден 21 км³) Мәскеудің бұйрығымен олар Шардарадан Өзбек КСР аумағындағы Арнасай ойпатындағы көршілес ағынсыз Айдаркөл көліне тастала бастады. 2005 жылы оның көлемі 44,3 км³-ке жетті және ол толып кетті. Енді Қазақстанға Өзбекстанның су тасқыны кезінде Айдаркөл суын шұғыл түсіруге рұқсаты қажет. Үш елдің бір-бірімен келіссөздер жүргізуге бірнеше рет жасаған әрекеттері нәтижеге әкелмеді. Қазақстан Республикасының Үкіметі, Қырғыз Республикасының Үкіметі және Өзбекстан Республикасының Үкіметі арасындағы Сырдария өзені бассейнінің су-энергетикалық ресурстарын пайдалану туралы 1998 жылғы 17 наурыздағы келісім орындалмайды.[3][4]
2008 жылдың көктемінде Оңтүстік Қазақстан облысындағы кезекті су тасқыны 3 мыңнан астам үй мен әлеуметтік нысандарды қиратты, бұл мемлекеттің 130 млн долларға қалпына келтіру шығындарына әкеп соқтырды. Бұл, сайып келгенде, Қазақстанды контррегулятор жобасымен айналысуға мәжбүр етті.
Су қоймасының құрылысы 2008 жылы басталды[5]. Жұмыстың негізгі көлемі 2010 жылы аяқталды[6].2010 жылдың көктемінде су қоймасы көлемнің үштен біріне толды[7].
2011 жылдың басында контррегулятор өзінің алғашқы 2 км3 суын қабылдап, Қазақстанның оңтүстігін қажетсіз су тасқынынан құтқарды. Қауіпті кезеңде жиналған артық су ирригациялық кезеңде Сырдария арнасы бойынша біркелкі түсірілді, бұл кеуіп жатқан аралда су қорын толықтыруға мүмкіндік берді[7].
2011–2012 жылдардың қысында Сырдария бойынша ағын 1200–1500 м³/с құрады, наурыз айының соңына қарай контрреттегіште 3,1 км³ су жиналды, бұл 51 кентті су тасқынынан қорғауға және Сырдария арқылы Кіші Аралға жазғы түсу үшін су жинауға мүмкіндік берді[8][9].2012 жылдың қаңтар-наурыз айларында болған үлкен су тасқынына байланысты Көксарай контррегуляторы Шардара су қоймасы өткелдерінің жартысын ғана жинақтай алды, сондықтан Оғызсай ойпатында су қоймасын салу қажеттілігі туралы мәселе көтерілді[10].
Толтыру
өңдеуТолтыру: 2010 жылдан 2013 жылға дейін Көксарай су қоймасының тостағанында Сырдария өзенінің 9 км3 астам суы жинақталған, оның ішінде 2010 жылы — 0,91 км3, 2011 жылы — 2,30 км3, 2012 жылы — 3,14 км3, 2013 жылы — 3,02 км3[11].
2017 жылы жауын-шашынның көп болуына байланысты Шардара және Көксарай су қоймалары толығымен толтырылды, ал Өзбекстанда Арнасайда су қабылдауға мүмкіндік болмады. Сырдарияның төменгі ағысындағы су ағынының жылдамдығы 1800-2000 м3/с құрады, тұрғын аудандар мен егістіктерді су басу қаупі туындады, төрт ауданда төтенше жағдай жарияланды. Қазақстанда қосымша су қоймасын салу мәселесіне қайта оралды, көлемі 0,6 км3 Күміскеткен шатқалында су қоймасын құру мүмкіндігі қарастырылды[12].
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Глава МЧС Казахстана проверил ход строительства Коксарайского контррегулятора. Новости-Казахстан (29 сәуір 2011). Басты дереккөзінен мұрағатталған 30 шілде 2012.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 4 мамыр 2011.
- ↑ Кошкумбаев С. Принесет ли пользу Коксарайский контррегулятор. Литер (2010). Басты дереккөзінен мұрағатталған 30 шілде 2012.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 4 мамыр 2011.
- ↑ Н. В. Шулепина Зимний паводок на Сырдарье. Kungrad.com (2009). Басты дереккөзінен мұрағатталған 30 шілде 2012.
- ↑ СОГЛАШЕНИЕ между Правительством Республики Казахстан, Правительством Кыргызской Республики и Правительством Республики Узбекистан об использовании водно-энергетических ресурсов бассейна реки Сырдарья (17 наурыз 1998). Басты дереккөзінен мұрағатталған 18 ақпан 2013.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 14 сәуір 2012.
- ↑ В ЮКО начали строить Коксарайский контррегулятор (26 маусым 2008). Басты дереккөзінен мұрағатталған 18 наурыз 2011.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 4 мамыр 2011.
- ↑ Коксарайский контррегулятор примет до марта 2011 года около 3 млрд кубов воды – Шукеев. Новости-Казахстан (26 маусым 2008). Басты дереккөзінен мұрағатталған 30 шілде 2012. Тексерілді, 4 мамыр 2011.
- ↑ a b Впервые за последнее десятилетие на юге нет весенних наводнений (11 сәуір 2011). Басты дереккөзінен мұрағатталған 30 шілде 2012.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 14 сәуір 2012.
- ↑ Павленко, Сергей В Коксарае воды больше, чем контррегулятор способен вместить. Отырар.kz (30 наурыз 2012). Басты дереккөзінен мұрағатталған 30 шілде 2012.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 4 сәуір 2012.
- ↑ Божко рассказал о том, как Коксарайский контррегулятор спас Казахстан (20 наурыз 2012). Басты дереккөзінен мұрағатталған 30 шілде 2012.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 4 сәуір 2012.
- ↑ Павленко, Сергей Южному Казахстану может понадобиться еще один водный накопитель. Отырар-TV (28 наурыз 2012). Басты дереккөзінен мұрағатталған 4 наурыз 2016.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 9 сәуір 2012.
- ↑ Коксарайский контррегулятор — оправданное решение Главы Государства.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 10 наурыз 2020.
- ↑ Наталья Денисова Вода лишней не бывает. Караван (3 маусым 2017).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 11 қаңтар 2018.