Көру түтігі

Көру түтігі – алыстағы денелерді бақылауға арналған оптикалық құрылғы (дүрбі, телескоп, перископ, т.б.). К. т. 16 ғ-дың аяғы мен 17 ғ-дың басынан бастап белгілі бола бастады. 1609 ж. италиялық ғалым Г.Галилей 20 есе ұлғайтатын телескопты жасап, оны алғаш рет астрон. зерттеулерге қолданды. Жетілдірілген К. т-н неміс астрономы И.Кеплер ұсынды (1610 – 11). Ең қарапайым К. т. L1 объектив пен L2 окулярдан (а-сурет) тұрады. Жинағыш жүйе – L1 объективі өзінің EF фокальдық жазықтығында орналасқан нәрсенің шын, кішірейтілген кері кескінін береді. Е нүктесінен шашырап шыққан сәуле шоқтары алдыңғы фокальдық жазықтығы EF жазықтығымен біріккен L2 окулярға түседі; сондықтан да К. т-нен шыққан сәуле шоқтары L2 окулярдың жанама оптикалық осьтеріне параллель тарайды. Көп қолданылатын Кеплердің К. т-ндегі окулярда жинағыш жүйе болғандықтан, оның беретін кескіні кері болады. Мұндай кері кескін беретін К. т-тері астрономияда, геодезияда (теодолит, нивелир, т.б.) қолданылады. Тура кескін алу үшін Кеплердің К. т-нің объективі мен окулярының арасына кескінді бұрушы жүйелер (призмалы немесе линзалы) орналастырылады. Мұндай жүйелер К. т-терінің көру өрісін 90 – 100-қа дейін үлкейтуге мүмкіндік береді. Галилейдің К. т. (ә-сурет) тура кескін береді. Оның окуляр қызметін объектив беретін шын кескін орналасқан жазықтық алдына қойылған L2 – шашыратқыш линза атқарады. Мұндай К. т-нің көру бұрышы аз, сондықтан ол сирек қолданылады (мыс., театр бинокльдерінде). Жер бетіндегі нысандарды бақылауға арналған К. т-нің оптик. бұрыштық үлкейтуі ондаған есеге дейін, ал аспан әлемін зерттейтін телескоптарда – 500 есе және одан да жоғары. Үлкейту шамасының шегі дифракциялық құбылыстар мен атмосфераның турбуленттігіне байланысты анықталады.