Көсемсіну

Көсемсіну – өзін үлкен санап, былайғыларға ақыл-кеңес айтушы, білгішсініп, әрбір істің мән-жайы туралы өзгеге мәлімет беруші адам мінезіндегі ерекшеліктерді сықақ түрінде анықтау.

Белгілері

Көсемсіну көпшілікке басшылық көрсетіп, өзінің ақылы мен «даналығын» көрсетуге ұмтылуы. Әдетте мұндай мінез ерекшеліктері көсемсіген адамды халықтың күлкі-мазағына айналдырып, оны келекелейтін болады.

«Жол енді құдалардан басталсын деп, сөйледі көсемсініп Ұрқия әжей» (Байзақов).

Қосымша мағыналары

Көсемсіну көпшілік арасында жөн-жосық пен салт-сананы білгенсіп, даурыға сөйлеп, менмендігін, өркөкіректігін көрсететін, жағымсыз қылықтарымен көзге түсетін адамды да осылай деп бағалайды. Көсемсіген адам өзін көпті көрген, өмір тәжірибесімен ысылған пайымшыл да ақылгөй адам етіп көрсеткісі келеді. Ондай адамдар халық арасында данышпан, кемеңгер болуды көздеп қилы-қилы әрекеттер жасағанымен, атақ-құрметке іліге алмайды. Өйткені олардың мінезінің жасандылығы мен ақыл-ойының саяздығын былайғы ел бірден байқайды. Ондай мінездегі жағымсыз қылықты Жамбыл өзінің бір туындысында былай деп мінейді:

«Құр кепкеннен пайда жоқ, сөйлеген сөздің данасын» – дейді.

Көсемсіну сынай-мінеудің өзге де түрлері данасыну (өзін ақылды данышпан санау), дандайсу деген, өзін жоғары ұстау, асып-тасу дейтін синонимдер арқылы да кекесінді түрде айтылады.

Қарама-қарсы түсінік

Көсемсіну ұғымына қарама-қарсы түсінік даналық. Көсемсіну - кемеңгерлікті, ақылгөйлікті, данышпандықты білдіретін адам мінезіндегі қасиетті игі сипаттар. «Абайдың өз заманында жұрттан асқан даналығы, бүгінгі бізге қадірлілігі оның халықты сүюшілігінде (Ақынжанов)». Адам мінез-құлық сипаттарының кез келген түрі мен ерекшеліктерінің қарама-қарсы түсініктерінің болуы табиғи нәрсе